O wybranych dźwiękonaśladowczych czasownikach związanych z czynnością jedzenia oraz ich nacechowaniu ekspresywnym we współczesnej polszczyźnie
Abstrakt
W artykule podjęto tematykę czasowników dźwiękonaśladowczych związanych z czynnością jedzenia w kontekście ich nacechowania ekspresywnego we współczesnej polszczyźnie. Autorka zwróciła uwagę na czasowniki, które według Macieja Mączyńskiego wskazują na „świński” model jedzenia (m.in. ciamkać, glamać, mlaskać, siorbać), zweryfikowała, które z nich we współczesnych słownikach ogólnych języka polskiego notowane są w znaczeniach związanych z jedzeniem oraz poddała analizie mikrostrukturę haseł, wskazując na sygnały świadczące o nacechowaniu ekspresywnym czasowników. Wnioski na temat współczesnego nacechowania ekspresywnego analizowanych czasowników odniosła do ustaleń psychologów dotyczących mizofonii oraz oparła na obserwacji nowych zjawisk i trendów w internecie, do których zaliczyła ASMR, mukbangi oraz food challenges. Analiza kontekstów wykazała, że współcześnie nastawienie do odgłosów wydawanych podczas jedzenia jest zróżnicowane i uwarunkowane czynnikami biologicznymi, kulturowymi, psychologicznymi i społecznymi.
Słowa kluczowe
język polski; leksyka kulinarna; czasowniki dźwiękonaśladowcze; wyrazy ekspresywne
Bibliografia
Batko-Tokarz, B. 2021. Czego o jedzeniu i kulinariach dowiadujemy się z tematycznych klasyfikacji słownictwa. W: Polskie kulinaria: aspekty historycznojęzykowe, regionalne i kulturowe, red. R. Przybylska, D. Ochman, s. 11–35. Kraków: Wydawnictwo Libron – Filip Lohner. Online: https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/284619 [dostęp: 17.08.2023].
Borejszo M. 2007. Staropolska leksyka kulinarna. Prace Filologiczne, t. 53, s. 37–48.
Cejmer, A. 2011. Analiza semantyczna percepcyjnego czasownika (s)kosztować. Linguistica Copernicana 2(6), s. 77–94. Online: https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1. element.desklight-29d3ee5b-0bcc-4e81-96a6-b76c4138493e [dostęp: 17.08.2023].
Gasz, A. 2010. Onomatopeiczne czasowniki oznaczające fizjologiczną czynność jedzenia i picia w języku polskim. W: Świat Słowian w języku i kulturze, t. 11, Wybrane zagadnienia z języków słowiańskich i germańskich, red. E. Komorowska, D. Dziadosz, s. 60–66. Szczecin: Volumina.pl.
Gasz. A., 2013. Polskie i rosyjskie czasowniki onomatopeiczne związane z czynnością jedzenia. W: Konfrontacje składniowe: nowe fakty, nowe idee: księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Henrykowi Fontańskiemu z okazji 65. rocznicy urodzin, red. J. Lubocha-Kruglik, M. Borek, s. 98–109. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Gasz, A. 2019. Polskie i rosyjskie czasowniki jedzenia. Studium leksykalno-semantyczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Gasz, A. 2021. Żresz jak świnia! Jedz jak człowiek! – czyli o niektórych stereotypach językowych dotyczących jedzenia. Zoophilologica. Polish Journal of Animal Studies 2(8), Mity – stereotypy – uprzedzenia (III), s. 1–18. Online: https://www.journals. us.edu.pl/index.php/ZOOPHILOLOGICA/article/view/12835/9939 [dostęp: 17.08.2023].
Grabias, S. 1981. O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Grzegorczykowa, R. 1978. Struktura semantyczna wyrażeń ekspresywnych. W: Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego, red. M. Szymczak, s. 117–123. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum.
Jarosińska, K. 2012. „Bo zawżdy ci więcej jedzą, którzy bliżej misy siedzą”, czyli o ekspresywnych reprezentacjach leksykalnych jedzenia i picia. W: Bogactwo polszczyzny w świetle jej historii, t. 4, red. J. Przyklenk, A. Rejter, s. 68–81. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kiełbiewska, A.M. 2019. Te przykre dźwięki… Online: https://komilfo.biz/irytujace-dzwieki/ [dostęp: 10.10.2023].
Kleszczowa, K. 2000. Gasnące słowa. Prace Filologiczne, t. 45, s. 265–274.
Kubicka, E. 2007. Cechy składniowe i semantyczne jednostki {do syta}. Prace Filologiczne 52, s. 189–200.
Mączyński, M. 1986. Czasowniki onomatopeiczne oznaczające jedzenie. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny. Z. 104, Prace Językoznawcze 5, s. 119–127. Online: http://hdl.handle.net/11716/5502 [dostęp: 17.08.2023].
Ozga, K. 2020. Tajemnice ASMR – perspektywa ogólna i lingwistyczna. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica 58, nr 3, s. 301–334.
Sawicka, U. 2022. Mukbang i food challenge, czyli o jedzeniu w serwisie YouTube. Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 18, nr 1, s. 133–151.
Rejter, A. 2006. Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Savoir… co? Jak zachowywać się przy stole? Online: https://akademiasmaku.pl/artykul/savoir-co-jak-zachowywac-sie-przy-stole,74 [dostęp: 14.10.2023].
Siepsiak, M. 2023. Psychofizjologiczne i psychologiczne korelaty mizofonii. Online: https://depotuw.ceon.pl/bitstream/handle/item/4587/0000-DR-360592-praca.pdf?sequence=1 [dostęp: 10.10.2023].
Siudzińska, N. 2016. Formacje ekspresywne we współczesnym języku polskim (na przykładzie wybranych pospolitych nazw osobowych). Warszawa: Wydział Polonistyki UW, BEL Studio Sp. z o.o.
Tomala, L. 2019. Kiedy mlaski i żucie doprowadzają do szału: psycholog bada mizofonię. Online: https://naukawpolsce.pl/aktualnosci/news%2C78229%2Ckiedy-mlaski-i-zucie-doprowadzaja-do-szalu-psycholog-bada-mizofonie.html [dostęp: 6.09.2023].
Warchoł, S. 1974. Formacje ekspresywne a system języka. Biuletyn PTJ, XXXII, s. 71–85.
Wysoczański, W. 2005. Językowy obraz świata w porównaniach zleksykalizowanych. Na materiale wybranych języków. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Wilczek, W.; Gęsina, T. red. 2018. Kuchnia w języku i kulturze dawniej i dziś. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Witaszek-Samborska, M. 2005. Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Wydrych, E. 2015. Mizofonia, czyli przestań przy mnie mlaskać! Online: https://elizawydrych.pl/mizofonia-przyczyny-i-objawy/ [dostęp: 15.09.2023].
Żarski, W.; Piasecki, T. red. 2017. Kuchnia i stół w komunikacji społecznej. Tekst, dyskurs, kultura. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
Żmigrodzki, P. et al. 2018. Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania. Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Uniwersytet Śląski w Katowicach Polska
http://orcid.org/0000-0001-9389-8152
