Das Vorfeld: zu einem Grundterminus der deutschen Syntax


Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest termin Vorfeld, jeden z podstawowych terminów składni języka niemieckiego. Artykuł ma charakter diachroniczny i obejmuje okres od XVII wieku do 1937 roku, kiedy to Erich Drach jako pierwszy wprowadził termin Vorfeld w swoim dziele Grundgedanken der deutschen Satzlehre. Celem artykułu jest przedstawienie, czy i w jakim stopniu w gramatykach i naukowych traktatach z omawianego okresu, a także w dziele Dracha przedpole (Vorfeld) i jego wypełnienie były tematem opisu i terminologicznego ujęcia oraz jaką rolę odgrywała klamra zdaniowa (Satzklammer) w starszych gramatykach przy definiowaniu przedpola. Artykuł otwiera krótki opis terminu Vorfeld z dzisiejszej perspektywy.

Słowa kluczowe

przedpole; rys historyczny; gramatykografia

Adelung, J.C. 1782. Umständliches Lehrgebäude der Deutschen Sprache, Bd. 2. Leipzig: Johann Gottlob Immanuel Breitkopf.

Altmann, H., Hahnemann, S. 2010. Prüfungswissen Syntax. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.

Becker, K.F. 1837. Ausführliche deutsche Grammatik als Kommentar der Schulgrammatik. Statt einer zweiten Auflage der deutschen Grammatik, zweite Abtheilung. Frankfurt am M.: G.F. Kettembeil.

Drach, E. 1963. Grundgedanken der deutschen Satzlehre. Darmstadt: Wissenschaftliche Buchgesellschaft.

Duden 20169. Die Grammatik. Berlin: Duden Verlag.

Duden 202210. Die Grammatik. Berlin: Duden Verlag.

Eggers, H. 1986. Deutsche Sprachgeschichte, Bd. 2. Das Frühneuhochdeutsche und das Neuhochdeutsche. Hamburg: Reinbeck.

Erdmann, O. 1886. Grundzüge der deutschen Syntax nach ihrer geschichtlichen Entwicklung dargestellt, erste Abteilung. Stuttgart: Cotta.

Eroms, H.-W. 1989. Syntax und Stilistik. In: Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft, H. Steger, H.E. Wiegand, S. 1528–1545. Berlin: Walter de Gruyter.

Fanselow, G. 1993. The return of the Base Generators. Groninger Arbeiten zur Germanistischen Linguistik 36, S. 1–74.

Frey, W. 2015. NP-Incorporation in German. In: The Syntax and Semantics of Pseudo-Incorporation, O. Borik, B. Gehrke eds., S. 227–263. Leiden: Brill.

Gabelentz, G. von der 1875. Weiters zur vergleichenden Syntax – Wort- und Satzstellung. Zeitschrift für Völkerpsychologie und Sprachwissenschaft 8, S. 129–165, 300–338. Berlin: Harrwitz & Gossmann.

Gottsched, J.C. 1748. Grundlegung einer Deutschen Sprachkunst. Leipzig: Bernh. Christoph Breitkopf.

Gottsched, J.C. 1762. Kern der Deutschen Sprachkunst. Leipzig: Bernh. Christoph Breitkopf und Sohn.

Gottsched, J.C. 1762. Grammatyka niemiecka dla wygody uczących się na polski języka wyłożona z przydatkiem wokabuł, rozmów, bajek, i listów. Wilno: Drukarnia Akademicka Societatis Iesu.

Gottsched, J.C. 1766. Grammatyka niemiecka podług reguł J.K. Gottscheda […] zebrana. Warszawa: Drukarnia XX. Scholarum Piarum.

Höhle, T.N. 2018. Topologische Felder. In: Beiträge zur deutschen Grammatik. Gesammelte Schriften von Tilman H. Höhle, S. Müller, M. Reis, F. Richter (Hg.), S. 7–89. Berlin: Language Science Press.

ders. 2018 Der Begriff ‚Mittelfeld‛. In: Beiträge zur deutschen Grammatik. Gesammelte Schriften von Tilman H. Höhle, S. Müller, M. Reis, F. Richter (Hg.), S. 277–294. Berlin: Language Science Press.

Koch, C.F. 1875. Deutsche Grammatik. Nach Dem Tode des Verfassers besorgt von Dr. Eugen Wilhelm, 6. verbesserte Auflage. Jena (Hannover): O. Goedel.

Leibniz-Institut für Deutsche Sprache (IDS). Grammatisches Informationssystem grammis. Online: https://grammis.ids-mannheim.de/vggf/2277?termini=term [Abruf: 17.03.2024].

Leibnitz-Institut für Deutsche Sprache (IDS). Verzeichnis grundlegender grammatischer Fachausdrücke. Online: https://grammis.ids-mannheim.de/vggf/2277?termini=term> [Abruf: 23.04.2024].

Mikołajczyk, B. 2006. Wypełnienie postpola we współczesnej niemczyźnie. Scripta Neophilologica Posnaniensia 7, S. 139–146. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza.

Morciniec, N. 2020. Wprowadzenie do językoznawstwa niemieckiego. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.

Müller, S. 2003. Mehrfache Vorfeldbesetzung. Deutsche Sprache 31 (1), S. 29–62.

Pittner, K., Berman, J. 2021. Deutsche Syntax. Ein Arbeitsbuch. Tübingen: Narr Francke Attempto.

Polenz, P. von 1994. Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart, Bd. 2: 17. und 18. Jahrhundert. Berlin u. a.: de Gruyter.

Sanders, D. 1883. Satzbau und Wortfolge in der deutschen Sprache. Dargestellt und durch Belege erläutert. Berlin: Abenheim’sche Verlagsbuchhandlung.

Schottelius, J.G. 1663. Ausführliche Arbeit Von der Teutschen HaubtSprache. Braunschweig: Zilliger.

Thim-Mabrey, C. 1988. Satzadverbialia und andere Ausdrücke im Vor-Vorfeld. Deutsche Sprache 16, S. 55–67.

Trutkowski, E. 2016. Topic Drop and Null Subjects in German. Berlin u. a.: de Gruyter.

Wöllstein, A. 2010. Topologisches Satzmodell. Heidelberg: Universität Verlag Winter.

Wöllstein, A. 2018. Topologisches Satzmodell. In: Syntaxtheorien. Analysen im Vergleich, J. Hagemann, S. Staffeldt (Hg.), S. 145–166. Tübingen: Stauffenburg.

Zifonun, G., Hoffmann, L., Strecker, B. et al. 1997. Grammatik der deutschen Sprache, 3 Bde. Berlin/New York: de Gruyter.

Pobierz

Opublikowane : 2024-11-27



Anna Just  a.just@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski  Polska
http://orcid.org/0000-0003-3669-5038
Federica Masiero 
Universität Padua  Włochy
http://orcid.org/0000-0003-4468-9180



Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.