O różnicach i podobieństwach w zakresie użycia i znaczenia przymiotników niemoralny i nieetyczny (na przykładzie połączeń z wybranymi rzeczownikami)

Karolina Lisczyk

O różnicach i podobieństwach w zakresie użycia i znaczenia przymiotników niemoralny i nieetyczny (na przykładzie połączeń z wybranymi rzeczownikami)

Karolina Lisczyk

Abstrakt

Celem podjętych badań jest sprawdzenie, czy przymiotniki niemoralny i nieetyczny uznawane są przez użytkowników polszczyzny za bliskoznaczniki. Analizę przeprowadzono na podstawie materiału zaczerpniętego z korpusu MoncoPL, na który złożyły się zdania zawierające połączenia przymiotników niemoralny/ nieetyczny z rzeczownikami czyn, działanie, postępowanie i zachowanie (łącznie 2239). Podczas badań podjęto próbę podziału tych konkordancji na klasy tematyczne i uporządkowania ich ze względu na frekwencję występowania. Analizy wykazały, że w odniesieniu do nieuczciwości finansowych oraz oszustw w relacjach międzyludzkich badane przymiotniki są używane wymiennie. Gdy mowa o kwestiach obyczajowych, użytkownicy języka wybierają określenie niemoralny, a gdy zdanie dotyczy łamania reguł zawodowych, wówczas sięgają po przymiotnik nieetyczny.

Słowa kluczowe

aksjolingwistyka; semantyka; badania korpusowe; niemoralny; nieetyczny

Bibliografia

Budzyńska, E. 2012. Rząd czy nierząd? Socjologiczna refleksja nad kondycją moralną społeczeństwa polskiego. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica 40, s. 11–31.

Cegieła, A. 2006. Etyka – umiejętność cnoty czy wiedza o sztuce bycia wśród ludzi? Poradnik Językowy 6, s. 31–38.

Cegieła, A. 2011. Moralność w perspektywie słownika i wypowiedzi. Studium z zakresu leksykologii i pragmatyki językowej. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Dobrowolska, M. 2013. Postrzeganie zachowań nieetycznych przez pracowników zatrudnionych w nietradycyjnych formach zatrudnienia. W: Człowiek wobec wartości etycznych: badania i praktyka, red. A. Chudzicka-Czupała, s. 173–187. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Filipowicz, A. 2019. Moralność według papieża Franciszka. Studia Bobolanum 30 (3), s. 27–58. DOI: 10.30439/SB.2019.3.2.

Gryżenia, K. 2009. Współczesna moralność bez etyki? Annales. Etyka w życiu gospodarczym 12 (1), s. 205–217.

Hartman, J. 2012. Bioetyka dla lekarzy. Warszawa: Kluwer.

ISJP – Bańko, M. red. 2000. Inny słownik języka polskiego, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kaczor, M. 2014. Aktualizacja znaczenia pojęcia-leksemu „etyka” (na podstawie tygodników opiniotwórczych). Język – Szkoła – Religia 9 (2), s. 21–38.

Krąpiec, M.A. 2004. Moralność a etyki. Cywilizacja 10, s. 10–22.

Krąpiec, M.A. Moralność. W: Powszechna Encyklopedia Filozofii. Online: http://www.ptta.pl/pef/pdf/m/moralnosc.pdf [dostęp: 15.07.2024].

Lazari-Pawłowska, I. 1969. Etyka zawodowa. Etyka 4, s. 58–80.

Ossowska, M. 1963. Podstawy nauki o moralności. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Ossowska, M. 1970. Normy moralne. Próba systematyzacji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Pęzik, P. 2020. Budowa i zastosowania korpusu monitorującego MoncoPL. Forum Lingwistyczne 7, s. 133–150. DOI: 10.31261/FL.2020.07.11.

Piasecki, M., Szpakowicz, S., Broda, B. 2009. A Wordnet from the Ground Up. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej.

PSWP – Zgółkowa, H. 1994–2005. Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 22–23. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz.

Puzynina, J. 1982. O pojęciu słownictwa etycznego. Prace Filologiczne 31, s. 119–126.

SGJP – Woliński, M. i in. red. 2020. Słownik gramatyczny języka polskiego. Online: http://sgjp.pl/ [dostęp: 14.07.2024].

SL – Linde, S.B. 1807–1814. Słownik języka polskiego, t. 3. Warszawa: Drukarnia XX. Pijarów.

SPXVII – Gruszczyński, W. red. Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Online: http://xvii-wiek.ijp-pan.krakow.pl/pan_klient/index.php [dostęp: 14.07.2024].

Styczeń, T. Etyka. W: Powszechna Encyklopedia Filozofii. Online: http://www.ptta.pl/pef/pdf/e/etyka.pdf [dostęp: 15.07.2024].

SW – Karłowicz, J. i in. 1900–1927. Słownik języka polskiego (tzw. Słownik warszawski), t. 1–3. Warszawa: Nakł. prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.

SWil – Zdanowicz, A. i in. 1861. Słownik języka polskiego (tzw. Słownik wileński), cz. 1. Wilno: M. Orgelbrand.

SWJP – Dunaj, B. red. 1999. Słownik współczesnego języka polskiego, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Wilga.

Środa, M. 1994. Argumenty za i przeciw etyce zawodowej. Etyka 27, s. 167–169.

USJP – Dubisz, S. red. 2003. Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

WSJP PAN – Żmigrodzki, P. red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: https://wsjp.pl/ [dostęp: 14.07.2024].

http://niedziela.pl/artykul/30464/Badania-wskazuja-na-ogolnoswiatowy-wzrost (9.08.2017).

https://www.rmf24.pl/tylko-w-rmf24/grzegorz-jasinski/komentarze/news-sprawiedliwosc-rozumu-nie-serca,nId,1402729#crp_state=1 (2.04.2014).

http://www.radiomaryja.pl/artykuly.php?id=110221 (16.02.2011).

http://www.deon.pl/religia/kosciol-i-swiat/z-zycia-kosciola/art,15398,kuria-zarzuca-nierzetelnosc-dziennikarska.html (9.08.2013).

https://www.plotek.pl/plotek/7,154063,30276977,sukanek-lata-temu-chciala-wyjawic-prawde-stuu-nazywal-ja-chora.html?utm_source=RSS&utm_medium=RSS&utm_campaign=plotek (9.10.2023).

https://www.fakt.pl/wydarzenia/polska/lublin-ordynator-antoni-w-molestowal-mlode-lekarki/t600eyv (28.02.2015).

https://wpolityce.pl/polityka/160280-warzecha-o-sukienkach-premierowej-sprawa-nie-bulwersuje-ale-tlumaczenia-premiera-sa-kuriozalne-nasz-wywiad (21.06.2013).