O przydatności Historii filozofii po góralsku Józefa Tischnera jako źródła poznania gwary i kultury podhalańskiej
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie, na ile Historia filozofii po góralsku Józefa Tischnera stanowi atrakcyjne poznawczo źródło poznania gwary i kultury podhalańskiej, a także jakie ewentualne zagrożenia czy trudności mogą się wiązać z wykorzystywaniem dzieła w tym charakterze. Autor rozpoczyna swoje rozważania od rozważenia takich cech badanego utworu jak apokryficzność i baśniowość, po czym ukazuje go w trzech różnych płaszczyznach. W perspektywie językoznawczej zwraca uwagę na charakterystyczne dla pracy cechy gwarowe w zakresie fonetyki, fleksji, składni, słowotwórstwa, leksyki i frazeologii. W ujęciu kulturoznawczym poświęca uwagę obyczajom i tradycjom podhalańskim, a także daniom kuchni regionalnej, które znalazły miejsce w poszczególnych gawędach. W części rozważań poświęconych w większej mierze filozofii autor wskazuje charakterystyczne cechy światopoglądu góralskiego, które ujmuje w swoim utworze Tischner, a także poddaje analizie słowotwórczej i semantycznej wybrane neologizmy i neosemantyzmy, które posłużyły autorowi gawęd do wzbogacenia mowy górali o terminologię filozoficzną.
Słowa kluczowe
filozofia; gwara podhalańska; Historia filozofii po góralsku; Tischner; śleboda
Bibliografia
Tischner, J. 2005. Wokół Biblii. Z księdzem Józefem Tischnerem rozmawia Ewelina Puczek. Kraków: Wydawnictwo „Znak”.
Bonowicz, W. 2001. Tischner. Kraków: Wydawnictwo „Znak”.
Dembowski, B. 1894. Słownik gwary podhalańskiej. Kraków: Akademia Umiejętności. Online: https://polona.pl/item/slownik-gwary-podhalanskiej,MzEzNDk4NjI/ [dostęp: 03.08.2022].
Dubisz, S. 1996. O stylizacji językowej. Język artystyczny 10, s. 11–23.
Gurgul, A. 2022. Wszystko na sprzedaż. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.
Hodorowicz, S.A. 2004. Słownik gwary górali Skalnego Podhala. Nowy Targ: Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa.
Kąś, J. 2015. Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 1: A–B. Bukowina Tatrzańska–Nowy Sącz–Nowy Targ: Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”.
Kąś, J. 2015. Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 2: C–Do. Bukowina Tatrzańska–Nowy Sącz–Nowy Targ: Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”.
Kąś, J. 2017. Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 5: Koł–Mad. Nowy Sącz: Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”.
Kąś, J. 2019. Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 9: Pow–Sce. Nowy Sącz: Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”.
Kąś, J. 2019. Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. 10: Sch–Śró. Nowy Sącz: Bukowińskie Centrum Kultury „Dom Ludowy”.
Krupska-Perek, A. 1999. Napisana i wygłoszona „Historia filozofii po góralsku”. Problem tożsamości tekstu. Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego 44, s. 45‒56.
Krzyżanowski, J. red. 1965. Słownik folkloru polskiego. Warszawa: „Wiedza Powszechna”.
Kulak, I. 2018. Fonetyczne wykładniki stylizacji gwarowej „Historii filozofii po góralsku” Józefa Tischnera. Literatura Ludowa 62(2), s. 15–26.
Ostafiński, W. 2012. Księdza Tischnera mocowanie się ze słowem. Wokół Kazań starosądeckich. Polonia Sacra 30(74), s. 227–250.
Pospiszyl, A. 2002. Dialektyzmy, archaizmy i kolokwializmy we frazie werbalnej tekstu Historii filozofii po góralsku Józefa Tischnera. Prace Językoznawcze 4, s. 59–70.
Pospiszyl, A. 2001. Nieosobowe struktury wypowiedzeniowe w opowiastkach filozoficznych Józefa Tischnera. Prace Językoznawcze 3, s. 107–116.
Rak, M. 2011. Podhalańska śleboda a polska wolność. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica VI, s. 152–161.
Urban, M. 2021. Podhale Goralian Vowels in Józef Tischner’s Recordings of Historia filozofii po góralsku: An Acoustic Phonetic Analysis. Studies in Polish Linguistics 16(4), s. 187–205.
Tatarkiewicz, W. 1981. Historia filozofii. Tom pierwszy. Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
