Wielość gwar śląskich źródłem bogactwa regionu
Abstrakt
Zróżnicowanie współczesnych gwar śląskich odpowiada podziałowi przyjętemu przez K. Nitscha (1960), poza nieobecnością wymarłych na tym terenie dialektów laskich. Gwary na Śląsku wzbogaciły się natomiast o gwarę południowokresową, której używają głównie repatrianci, mieszkający na wsi (i w mniejszych miejscowościach) od Katowickiego po Wrocławskie. Analiza językowa danej gwary ustalana jest nadal na podstawie mowy mieszkańców, a więc w oparciu o kryterium uzualno-funkcjonalne. Otwiera to perspektywę badań nad językiem za pomocą paradygmatów korzystających z modelu użycia języka jako podstawy metodologicznej opisu (ang. usage-based models of language), takiego jak kognitywizm, socjolingwistyka czy dialektologia. Najbardziej powszechna w użyciu jest polszczyzna mieszana, w której odmiana gwarowa przeplata się z ogólną, zróżnicowana także stylowo (np. styl potoczny i naukowy), stąd ważna jest w badaniach tego typu aplikacja paradygmatów bazujących na uzusie językowym, pozwalającym ukazać język w procesach społeczno-kulturowych (np. dromologii, mediamorfozy i glokalizacji tj. globalizacji i lokalizacji zarazem). W ustalaniu cech gwarowych przydatna jest też teoria prototypu E. Rosch, pozwalająca wykrywać cechy kanoniczne (prototypowe) danej gwary, zwykle fonetyczne, pozwalające ją wyróżnić kryterialnie od innej gwary. Tradycyjny podział gwar śląskich uległ pewnym przemianom, związanych z przesunięciem wpływów gwar śląskich w stosunku do mało- i wielkopolskich, rozszerzenia się obszaru mieszanego o charakterze pogranicza gwar, utrwaleniu polszczyzny mieszanej przy zawężeniu liczby osób posługujących się tylko gwarą. Zróżnicowanie gwar jako prestiżowej odmiany polszczyzny na Śląsku świadczy o bogactwie doświadczeń regionalnych tych ziem i wymaga dalszego całościowego badania przemian językowych zachodzących na obszarze Śląska.
Słowa kluczowe
dialektologia; gwary śląskie; gwara południowokresowa; uzus językowy
Bibliografia
Bańko, M., Svobodová, D., Leonarski, J., Tatjewski, M. 2016. Nie całkiem obce. Zapożyczenia wyrazowe w języku polskim i czeskim. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. Bizoń, F. 1991. Wpływ podłoża gwarowego na mówioną polszczyznę ogólną na Śląsku Cieszyńskim. Rocznik Cieszyński VI/VII, s. 135–152.
Borek, H. 1985. Rodzimość i archaiczność narzecza śląskiego jako folklorystycznego tworzywa. W: Folklor Górnego Śląska, red. D. Simonides. Opole: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Bralczyk, J., Mosiołek-Kłosińska, K. 2000. Język mediów masowych. Warszawa: Upowszechnianie Nauki – Oświata „UN-O”.
Croft , W. 2007. Construction grammar. W: Oxford Handbook of Congitive Linguistics, red. D. Geeraerts, H. Cuykens, s. 463–508. Oxford: Oxford University Press.
Cząstka-Szymon, B. 2014. Tradycyjne podziały dialektalne a międzynarodowe ustawy obowiązujące w Europie (na przykładzie polskich gwar Śląska). Zborník Filozofickej fakulty Univerzity Komenského. Philologica 77, s. 373–387.
Cząstka-Szymon, B., Ludwig, J., Synowiec, H. 1999. Mały słownik gwary Górnego Śląska. Katowice: „Leksem”.
Dejna, K. 1973. Dialekty polskie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dejna, K., Gala, S. 2001. Atlas gwar polskich, t. 3: Śląsk. Warszawa: Upowszech nianie Nauki – Oświata „UN-O”.
Dunaj, B. 2000. Nowe słownictwo w leksykografi i. W: Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian, red. J. Mazur, s. 33–38. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Fidler, R. 1997. Mediamorphosis. Understanding New Media. Thousand Oaks et al.: Pine Forge Press.
Gajda, S. 2010. Prestiż a język. Nauka 4, s. 147–162. Online: http://www.nauka-pan.pl [dostęp: 01.09.2022].
Gala, S. 1994. Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, cz. I, II. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Gładkiewicz, R., Sołdra-Gwiżdż, T., Szczepański, M. red. 2012. Granice Śląska w interdyscyplinarnej perspektywie. Opole–Wrocław: Wydawnictwo Instytut Śląski w Opolu.
Goban-Klas, T. 2002. Perspektywa mediamorfozy jako transformacji systemu mediów. Transformacje 1/4, s. 133–136.
Goban-Klas, T. 2005. Cywilizacja medialna. Geneza, ewolucja eksplozja. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Goldberg, A.E. 2006. Constructions at Work: The Nature of Generalization in Language. Oxford: Oxford University Press.
Goldberg, A.E. 2013. Constructionist approaches. W: The Oxford Handbook of Construction Grammar, red. T. Hoffmann, G. Trousdale, s. 15–31. Oxford: Oxford University Press.
Greń, Z. 1997. Świadomość etniczna i językowa młodego pokolenia Cieszyniaków. W: Polszczyzna śląska. Historia i współczesność, red. B. Wyderka, s. 63–82. Opole: Wydawnictwo „Kwant”.
Greń, Z. 2000. Śląsk cieszyński – dziedzictwo językowe. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Jaros, I. 2012. Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kadłubiec, K.D. 1994. Cieszyńsko-zaolziańska polszczyzna. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Kadłubiec, K.D., Milerski, W. 2001. Cieszyńska ojczyzna polszczyzna. Cieszyn: PROPrint.
Kleszcz, K. 1997. Zachowania językowe ludności napływowej na Śląsku Opolskim. W: Polszczyzna śląska. Historia i współczesność, red. B. Wyderka, s. 99–105. Opole: Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kowalska, A. 1982. Zróżnicowanie socjalne polszczyzny górnośląskiej w drugiej połowie XIX wieku. Socjolingwistyka 4, s. 141–152.
Kowalska, A. 1993. Udział duchowieństwa katolickiego w obronie języka polskiego na Górnym Śląsku w XIX i na początku XX wieku. W: Język a chrześcijaństwo, red. I. Bajerowa, M. Karpluk, Z. Leszczyński, s. 121–130. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.
Kowalska, A. 2002. Obrona języka polskiego na Śląsku w XIX wieku. W: Z badań nad dziejami języka polskiego na Górnym Śląsku, s. 125–132. Katowice: Wszechnica Górnośląskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Labocha, J. 1997. Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim. Zagadnienia językowe. Kraków: „Księgarnia Akademicka”.
Langacker, R. 2009. Podstawy gramatyki kognitywnej. Kraków: „Universitas”.
Lubaś, W. red. 1976. Badania nad językiem mieszkańców Katowic. W: Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań, s. 41–47. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Lubaś, W. red. 1977–2022. Socjolingwistyka 1–31. Katowice: Uniwersytet Śląski (1977–1990), Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk (1991–).
Mazur, J. 2000. Słownictwo współczesnej polszczyzny w dobie przemian. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
McLuhan, M., Fiore, W. 1968. War and Peace in the Global Village. Nowy Jork: Bantam Books.
Miczka, T. 2003. Glokalizacja mediów. O mechanizmach kreowania i kształtowania współczesnej tożsamości. W: Media lokalne w świecie wolności i ograniczeń, red. J. Borkowski, A. Woźny, s. 30–43. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Arboretum”.
Miczka, T. 2009. Tradycja i innowacyjność w perspektywie mediamorfozy. W: Tradycja i współczesność. Folklor – język – kultura, red. D. Czubala, M. Miczka-Pajestka, s. 43–51. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej.
Milerski, W. 2009. Zachodniocieszyński słownik gwarowy. Czeski Cieszyn: Polski Związek Kulturalno-Oświatowy.
Miodek, J. 1991. Śląska ojczyzna polszczyzna. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Nijakowski, L.M. red. 2014. Konferencja: Europejskie i regionalne instrumenty ochrony języków zagrożonych. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Nitsch, K. 1939. Dialekty polskie Śląska, wyd. 2. Kraków: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Nitsch, K. 1960. Wybór polskich tekstów gwarowych. Wydanie drugie zmienione przez autora. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Nitsch, K. red. 1954. Wpływ dialektu kulturalnego na dialekty ludowe. W: Wybór pism polonistycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nitsch, K., Karaś, M. i in. red. 1957–1976. Mały atlas gwar polskich. Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nowakowska-Kempna, I. 1976. Nacechowania emocjonalne języka katowiczan. W: Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań, red. W. Lubaś, s. 55–65. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Nowakowska-Kempna, I. 1996. Polszczyzna kresowa na Śląsku. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Nowakowska-Kempna , I., Cząstka-Szymon, B. 2019. Polszczyzna śląszczyzna z perspektywy 100-lecia Niepodległej. W: Niepodległa wobec języka polskiego, red. R. Przybylska, B. Batko-Tokarz, S. Przęczek-Kisielak, s. 41–63. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Nowakowska-Kempna, I. red. 1997. Górny Śląsk jako mała ojczyzna. Podstawowe wykładniki językowe. W: Śląsk w badaniach językoznawczych: badania pogranicza językowo-kulturowego polsko-czeskiego, t. III, s. 26–47. Katowice: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Śląskiego.
Ożóg, K. 2001. Kokakola jest spoko; Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku; wybrane zagadnienia. Rzeszów: „Otwarty Rozdział”.
Ożóg, K. 2008. Zmiany we współczesnym języku polskim i ich kulturowe uwarunkowania. Język a kultura 20, s. 59–79.
Pastuch, M., Siuciak, M. red. 2018. Historia języka w XXI Wieku. Stan i perspektywy. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pelcowa, H. 2015. Między przeszłością a współczesnością – ciągłość i zmiana w badaniach dialektologicznych. Biuletyn PTJ LXXI, s. 279–288.
Przymuszała, L. 2013. Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Przywara, M. 1987. Narzecza śląskie, oprac. F. Pluta i B. Wyderka. Studia i Monografie nr 119. Opole: Wydawnictwo WSP.
Rosch, E. 1978. Principles of Categorization. W: Cognition and Categorization, red. E. Rosch, B.B. Lloyd, s. 27–48. Hillsdale: L. Erlbaum Associates.
Siatkowski, J. 1996. Czesko-polskie kontakty językowe. Warszawa: „Energeia”.
Sierociuk, J. 1998. Słowotwórstwo języka współczesnej wsi (zarys problemu). W: Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii. Prace Wydziału I Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, red. S. Gala, s. 265–272. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Simonides, D. 1995. Najpiękniejsze zwyczaje i obrzędy górnośląskie. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Skałka, J. 2022. Gwara północnego pogranicza Śląska Południowego. Fragment niepublikowanej rozprawy doktorskiej. Kraków.
Skudrzykowa, A., Tambor, J., Urban, K., Wolińska, O. 2001. Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Skudrzykowa, A., Tambor, J., Urban, K., Wolińska, O. 2001. Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska. Teksty. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Sławkowa, E. 1992. Gwara jako bogactwo kulturowe. W: Gwara śląska wczoraj i dziś, red. M. Lubina, s. 35–41. Katowice–Opole–Cieszyn: Wszechnica Górnośląska.
Synowiec, H. 2013. Śląszczyzna-polszczyzna z perspektywy dydaktycznej. Katowice Wydawnictwo „Sapientia”.
Synowiec, H. 2018. O gwarze bojszowskiej. W: Bojszowy. W kręgu badań nad przeszłością i dziedzictwem kulturowym, red. M. Lipok-Bierwiaczonek, s. 61–80. Bojszowy: Gmina Bojszowy.
Szymańska, I. 2001. Mosaics. A Construction-Grammar-Based Approach to Translation. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Semper”.
Szymańska, I. 2013. Relacja między systemem językowym i jego realizacjami w gramatyce konstrukcji. Linguistica Copernicana 2(10), s. 133–145.
Tambor, J. 2006. Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Tambor, J. 2008. Etnolekt śląski jako język regionalny. Uzasadnienie stanowiska. W: Śląsko godka. Materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język” z 30 czerwca 2008 roku, s. 117. Katowice: Narodowa Ofi cyna Śląska.
Urbańczyk, S. 1981. Zarys dialektologii polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Virilio, P. red. 1978. Fahrzeug. W: Fahren, fahren, fahren… Berlin: Merve-Verlag.
Wronicz, J. 1992. Słownictwo pisarzy cieszyńskich XVIII wieku. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
Wronicz, J. 2016. Status gwary w języku polskim. Socjolingwistyka XXX, s. 45–55.
Wronicz, J. red. 2000. Mały słownik gwar polskich. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
Wyderka, B. 1984. Język mówiony mieszkańców Baborowa na Śląsku Opolskim. Fonologia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wyderka, B. red. 1997. Polszczyzna śląska. Historia i współczesność. Opole: Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Wyderka, B. 2010. O języku śląskim. Studia Dialektologiczne VI, s. 87–92.
Wyderka, B. 2010a. Gdy dialekt staje się językiem. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN LV, s. 285– 292.
Wyderka, B. red. 2000–2017. Słownik gwar śląskich, t. 1–16, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu.
Zacher, L., Kiepas, A. 1994. Społeczeństwo a ryzyko: multidyscyplinarne studia o człowieku i społeczeństwie w sytuacji niepewności i zagrożenia. Warszawa: Fundacja Edukacyjna „Transformacje”.
Zaręba, A. 1974. Śląsk w świetle geografi i językowej. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Zaręba, A. 1969–1997. Atlas językowy Śląska, t. 1–13. Kraków–Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wydawnictwo „Energeia”.
Zaręba, A. 1988. Szkice z dialektologii śląskiej. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
Zwiefka-Chwałek, A. 2009. Dziennikarstwo uczestniczące jako przejaw mediamorfozy. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Borek, H. 1985. Rodzimość i archaiczność narzecza śląskiego jako folklorystycznego tworzywa. W: Folklor Górnego Śląska, red. D. Simonides. Opole: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Bralczyk, J., Mosiołek-Kłosińska, K. 2000. Język mediów masowych. Warszawa: Upowszechnianie Nauki – Oświata „UN-O”.
Croft , W. 2007. Construction grammar. W: Oxford Handbook of Congitive Linguistics, red. D. Geeraerts, H. Cuykens, s. 463–508. Oxford: Oxford University Press.
Cząstka-Szymon, B. 2014. Tradycyjne podziały dialektalne a międzynarodowe ustawy obowiązujące w Europie (na przykładzie polskich gwar Śląska). Zborník Filozofickej fakulty Univerzity Komenského. Philologica 77, s. 373–387.
Cząstka-Szymon, B., Ludwig, J., Synowiec, H. 1999. Mały słownik gwary Górnego Śląska. Katowice: „Leksem”.
Dejna, K. 1973. Dialekty polskie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dejna, K., Gala, S. 2001. Atlas gwar polskich, t. 3: Śląsk. Warszawa: Upowszech nianie Nauki – Oświata „UN-O”.
Dunaj, B. 2000. Nowe słownictwo w leksykografi i. W: Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian, red. J. Mazur, s. 33–38. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Fidler, R. 1997. Mediamorphosis. Understanding New Media. Thousand Oaks et al.: Pine Forge Press.
Gajda, S. 2010. Prestiż a język. Nauka 4, s. 147–162. Online: http://www.nauka-pan.pl [dostęp: 01.09.2022].
Gala, S. 1994. Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe, cz. I, II. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Gładkiewicz, R., Sołdra-Gwiżdż, T., Szczepański, M. red. 2012. Granice Śląska w interdyscyplinarnej perspektywie. Opole–Wrocław: Wydawnictwo Instytut Śląski w Opolu.
Goban-Klas, T. 2002. Perspektywa mediamorfozy jako transformacji systemu mediów. Transformacje 1/4, s. 133–136.
Goban-Klas, T. 2005. Cywilizacja medialna. Geneza, ewolucja eksplozja. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Goldberg, A.E. 2006. Constructions at Work: The Nature of Generalization in Language. Oxford: Oxford University Press.
Goldberg, A.E. 2013. Constructionist approaches. W: The Oxford Handbook of Construction Grammar, red. T. Hoffmann, G. Trousdale, s. 15–31. Oxford: Oxford University Press.
Greń, Z. 1997. Świadomość etniczna i językowa młodego pokolenia Cieszyniaków. W: Polszczyzna śląska. Historia i współczesność, red. B. Wyderka, s. 63–82. Opole: Wydawnictwo „Kwant”.
Greń, Z. 2000. Śląsk cieszyński – dziedzictwo językowe. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Jaros, I. 2012. Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Kadłubiec, K.D. 1994. Cieszyńsko-zaolziańska polszczyzna. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Kadłubiec, K.D., Milerski, W. 2001. Cieszyńska ojczyzna polszczyzna. Cieszyn: PROPrint.
Kleszcz, K. 1997. Zachowania językowe ludności napływowej na Śląsku Opolskim. W: Polszczyzna śląska. Historia i współczesność, red. B. Wyderka, s. 99–105. Opole: Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kowalska, A. 1982. Zróżnicowanie socjalne polszczyzny górnośląskiej w drugiej połowie XIX wieku. Socjolingwistyka 4, s. 141–152.
Kowalska, A. 1993. Udział duchowieństwa katolickiego w obronie języka polskiego na Górnym Śląsku w XIX i na początku XX wieku. W: Język a chrześcijaństwo, red. I. Bajerowa, M. Karpluk, Z. Leszczyński, s. 121–130. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL.
Kowalska, A. 2002. Obrona języka polskiego na Śląsku w XIX wieku. W: Z badań nad dziejami języka polskiego na Górnym Śląsku, s. 125–132. Katowice: Wszechnica Górnośląskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Labocha, J. 1997. Polsko-czeskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim. Zagadnienia językowe. Kraków: „Księgarnia Akademicka”.
Langacker, R. 2009. Podstawy gramatyki kognitywnej. Kraków: „Universitas”.
Lubaś, W. red. 1976. Badania nad językiem mieszkańców Katowic. W: Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań, s. 41–47. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Lubaś, W. red. 1977–2022. Socjolingwistyka 1–31. Katowice: Uniwersytet Śląski (1977–1990), Kraków: Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk (1991–).
Mazur, J. 2000. Słownictwo współczesnej polszczyzny w dobie przemian. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
McLuhan, M., Fiore, W. 1968. War and Peace in the Global Village. Nowy Jork: Bantam Books.
Miczka, T. 2003. Glokalizacja mediów. O mechanizmach kreowania i kształtowania współczesnej tożsamości. W: Media lokalne w świecie wolności i ograniczeń, red. J. Borkowski, A. Woźny, s. 30–43. Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Arboretum”.
Miczka, T. 2009. Tradycja i innowacyjność w perspektywie mediamorfozy. W: Tradycja i współczesność. Folklor – język – kultura, red. D. Czubala, M. Miczka-Pajestka, s. 43–51. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Akademii Techniczno-Humanistycznej.
Milerski, W. 2009. Zachodniocieszyński słownik gwarowy. Czeski Cieszyn: Polski Związek Kulturalno-Oświatowy.
Miodek, J. 1991. Śląska ojczyzna polszczyzna. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Nijakowski, L.M. red. 2014. Konferencja: Europejskie i regionalne instrumenty ochrony języków zagrożonych. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Nitsch, K. 1939. Dialekty polskie Śląska, wyd. 2. Kraków: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Nitsch, K. 1960. Wybór polskich tekstów gwarowych. Wydanie drugie zmienione przez autora. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Nitsch, K. red. 1954. Wpływ dialektu kulturalnego na dialekty ludowe. W: Wybór pism polonistycznych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nitsch, K., Karaś, M. i in. red. 1957–1976. Mały atlas gwar polskich. Wrocław–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nowakowska-Kempna, I. 1976. Nacechowania emocjonalne języka katowiczan. W: Miejska polszczyzna mówiona. Metodologia badań, red. W. Lubaś, s. 55–65. Katowice: Uniwersytet Śląski.
Nowakowska-Kempna, I. 1996. Polszczyzna kresowa na Śląsku. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Nowakowska-Kempna , I., Cząstka-Szymon, B. 2019. Polszczyzna śląszczyzna z perspektywy 100-lecia Niepodległej. W: Niepodległa wobec języka polskiego, red. R. Przybylska, B. Batko-Tokarz, S. Przęczek-Kisielak, s. 41–63. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Nowakowska-Kempna, I. red. 1997. Górny Śląsk jako mała ojczyzna. Podstawowe wykładniki językowe. W: Śląsk w badaniach językoznawczych: badania pogranicza językowo-kulturowego polsko-czeskiego, t. III, s. 26–47. Katowice: Wydział Filologiczny Uniwersytetu Śląskiego.
Ożóg, K. 2001. Kokakola jest spoko; Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku; wybrane zagadnienia. Rzeszów: „Otwarty Rozdział”.
Ożóg, K. 2008. Zmiany we współczesnym języku polskim i ich kulturowe uwarunkowania. Język a kultura 20, s. 59–79.
Pastuch, M., Siuciak, M. red. 2018. Historia języka w XXI Wieku. Stan i perspektywy. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pelcowa, H. 2015. Między przeszłością a współczesnością – ciągłość i zmiana w badaniach dialektologicznych. Biuletyn PTJ LXXI, s. 279–288.
Przymuszała, L. 2013. Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Przywara, M. 1987. Narzecza śląskie, oprac. F. Pluta i B. Wyderka. Studia i Monografie nr 119. Opole: Wydawnictwo WSP.
Rosch, E. 1978. Principles of Categorization. W: Cognition and Categorization, red. E. Rosch, B.B. Lloyd, s. 27–48. Hillsdale: L. Erlbaum Associates.
Siatkowski, J. 1996. Czesko-polskie kontakty językowe. Warszawa: „Energeia”.
Sierociuk, J. 1998. Słowotwórstwo języka współczesnej wsi (zarys problemu). W: Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii. Prace Wydziału I Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, red. S. Gala, s. 265–272. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Simonides, D. 1995. Najpiękniejsze zwyczaje i obrzędy górnośląskie. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna.
Skałka, J. 2022. Gwara północnego pogranicza Śląska Południowego. Fragment niepublikowanej rozprawy doktorskiej. Kraków.
Skudrzykowa, A., Tambor, J., Urban, K., Wolińska, O. 2001. Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Skudrzykowa, A., Tambor, J., Urban, K., Wolińska, O. 2001. Gwara śląska – świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska. Teksty. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”.
Sławkowa, E. 1992. Gwara jako bogactwo kulturowe. W: Gwara śląska wczoraj i dziś, red. M. Lubina, s. 35–41. Katowice–Opole–Cieszyn: Wszechnica Górnośląska.
Synowiec, H. 2013. Śląszczyzna-polszczyzna z perspektywy dydaktycznej. Katowice Wydawnictwo „Sapientia”.
Synowiec, H. 2018. O gwarze bojszowskiej. W: Bojszowy. W kręgu badań nad przeszłością i dziedzictwem kulturowym, red. M. Lipok-Bierwiaczonek, s. 61–80. Bojszowy: Gmina Bojszowy.
Szymańska, I. 2001. Mosaics. A Construction-Grammar-Based Approach to Translation. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Semper”.
Szymańska, I. 2013. Relacja między systemem językowym i jego realizacjami w gramatyce konstrukcji. Linguistica Copernicana 2(10), s. 133–145.
Tambor, J. 2006. Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Tambor, J. 2008. Etnolekt śląski jako język regionalny. Uzasadnienie stanowiska. W: Śląsko godka. Materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język” z 30 czerwca 2008 roku, s. 117. Katowice: Narodowa Ofi cyna Śląska.
Urbańczyk, S. 1981. Zarys dialektologii polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Virilio, P. red. 1978. Fahrzeug. W: Fahren, fahren, fahren… Berlin: Merve-Verlag.
Wronicz, J. 1992. Słownictwo pisarzy cieszyńskich XVIII wieku. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
Wronicz, J. 2016. Status gwary w języku polskim. Socjolingwistyka XXX, s. 45–55.
Wronicz, J. red. 2000. Mały słownik gwar polskich. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.
Wyderka, B. 1984. Język mówiony mieszkańców Baborowa na Śląsku Opolskim. Fonologia. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wyderka, B. red. 1997. Polszczyzna śląska. Historia i współczesność. Opole: Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Wyderka, B. 2010. O języku śląskim. Studia Dialektologiczne VI, s. 87–92.
Wyderka, B. 2010a. Gdy dialekt staje się językiem. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN LV, s. 285– 292.
Wyderka, B. red. 2000–2017. Słownik gwar śląskich, t. 1–16, Opole: Wydawnictwo Instytutu Śląskiego w Opolu.
Zacher, L., Kiepas, A. 1994. Społeczeństwo a ryzyko: multidyscyplinarne studia o człowieku i społeczeństwie w sytuacji niepewności i zagrożenia. Warszawa: Fundacja Edukacyjna „Transformacje”.
Zaręba, A. 1974. Śląsk w świetle geografi i językowej. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Zaręba, A. 1969–1997. Atlas językowy Śląska, t. 1–13. Kraków–Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Wydawnictwo „Energeia”.
Zaręba, A. 1988. Szkice z dialektologii śląskiej. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.
Zwiefka-Chwałek, A. 2009. Dziennikarstwo uczestniczące jako przejaw mediamorfozy. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Iwona Nowakowska-Kempna
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie Polska
https://orcid.org/0000-0002-8043-1374
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie Polska
https://orcid.org/0000-0002-8043-1374
