W poczuciu obywatelskiego obowiązku. Rzecz o gramatyce Antoniego Morzyckiego
Abstrakt
W roku 1857 ukazało się dzieło zatytułowane Rys grammatyki języka polskiego. Antoni Morzycki, autor gramatyki, nie miał wykształcenia filologicznego, pisał swoje dzieło „przy pługu”, w poczuciu obywatelskiego obowiązku. Podstawą swojej koncepcji uczynił dogmat o pochodzeniu mowy od Słowa, o którym pisał Jan Ewangelista: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, a Bogiem było Słowo”. Słowo człowiek otrzymał w darze od Boga. Gramatykę dzieli na trzy działy: głosownię, mownię (naukę o wyrazie i zdaniu) oraz pisownię. Jako jedną z zasad porządkujących opis gramatyczny przyjął paralelizm części mowy i zdania. Książka wywołała żywą reakcję współczesnych.
Słowa kluczowe
gramatyki; język polski; wiek XIX; terminologia
Bibliografia
Borodzicz, S.J. 1830. Grammatyka języka polskiego. Wilno: Drukarnia Pijarów.
Czelakowska, A. 2010. Opisy fleksyjne w gramatykach polskich lat 1817–1939. Kraków: „Księgarnia Akademicka”.
Deszkiewicz, J.N. 1859. O grammatykarzu Morzyckim. Czas Dodatek Miesięczny 15/43, s. 17–50. Online: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/publication/580125/edition/551111/content [dostęp: 22.01.2023].
Doniesienia literackie. 1858. Biblioteka Warszawska 3, s. 231–240.
Ihnatowicz, I. 1977. Morzycki Antoni Robert. W: Polski słownik biografi czny, t. 22, red. nacz. E. Roztworowski, s. 31–32. Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Jenike, L. 1858.Stenografia polska przez K. Krupskiego […]. Biblioteka Warszawska 2 (Nowa seria), s. 415–430.
Klemensiewicz, Z. 1974. Historia języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kopczyński, O. 1780. Grammatyka dla szkół narodowych na klassę II. Warszawa: Drukarnia Księży Pijarów.
Kopczyński, O. 1780a. Przypisy do grammatyki na klassę drugą (współopr. z Grammatyką dla szkół narodowych na klassę II). Warszawa: Drukarnia Księży Pijarów.
Kopczyński, O. 1778. Gramatyka dla szkół narodowych. Warszawa: s.n.
Kronika literacka. 1858. Biblioteka Warszawska 3, s. 740–764.
Kudasiewicz, A. 1860. Przeszłość i teraźniejszość ortografii polskiej ocenione ze stanowiska zasad wymowy. Biblioteka Warszawska 3 (Nowa seria 11), s. 109–128, 319–334.
M. Arcta Słownik ilustrowany języka polskiego. 1916, t. I. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
Monitor – 1780. Wyrazy niektóre gramatyczne łacińsko-polskie. Z Grammatyki Narodowej, po większej części wydane. Monitor 20 (8 marca), s. 154–158.
Morzycki, A. 1858. Kilka zaprzeczeń stosowności „Kilku uwag filologicznych” pana Mikuckiego, i ogólna przestroga. Biblioteka Warszawska 3(63), s. 476–484.
Nehring, H. 1876. Die philologischen Arbeiten bei den Polen in neuerer Zeit. Archiv für slavische Philologie 1, s. 249–266.
Plebański, J.K. 1862. Gramatyka i gramatycy. W: Encyklopedia powszechna, t. 10, s. 437–560. Warszawa: S. Orgelbrand.
Podracki, J. 1982. Koncepcje składniowe w gramatykach języka polskiego (od O. Kopczyńskiego do Z. Klemensiewicza). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Słownik historyczny terminów gramatycznych. Online: https://shtg.uw.edu.pl [dostęp: 14.02.2022].
Skarżyński, M. 2001. W kręgu gramatyk polskich XIX i XX wieku. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”.
Suchecki, H. 1849. Nauka języka polskiego dla uczącej się młodzi. Lwów: Drukarnia Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Karłowicz, J., Kryński, A.A., Niedźwiedzki, W. red. 1900–1927. Słownik języka polskiego, t. I– VIII. Warszawa: Nakł. Prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
Zdanowicz, A. i in. 1861. Słownik języka polskiego, cz. I–II. Wilno: M. Orgelbrand.
Trzaskowski, B. 1865. Nauka o pierwiastkach i źródłosłowach języka polskiego ze stanowiska porównawczej gramatyki. Kraków: Drukarnia C.K. Uniwersytetu Jagiellońskiego [odbitka: 34 tomu Rocznika c. k. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego]. Online: https://sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?showContent=true&id=12157 [dostęp: 22.01.2023].
Urbańczyk, S. 1993. Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950). Kraków: „Secesja”.
Żmigrodzki, P. red. nauk. 2013–2021. Wielki słownik języka polskiego. Online: https://wsjp.pl [dostęp: 14.02.2022].
Zagórski, Z. 1981. Studia nad rozwojem językoznawstwa polskiego od końca XVIII wieku do roku 1918 (ze szczególnym uwzględnieniem Wielkopolski). Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Żochowski, F. 1838. Części mowy odmieniające się przez przypadki. Warszawa: Biuro Informacyjne, J. Węcki.
Żochowski, F. 1852. Mownia języka polskiego. Warszawa: S. Orgelbrand.
Żochowski, F. 1857. Krótki rzut na „Rys grammatyki polskiej” przez A. Morzyckiego u Orgelbranda w Warszawie r. 1857 W 8ce. Str. 288. (Zeszyt pierwszy). Biblioteka Warszawska 3, s. 750–755.
Żochowski F. 1858. Rzut oka na poszyt drugi i ostatni dzieła: „Rys Grammatyki Języka Polskiego” przez A. Morzyckiego. (W drukarni Orgelbranda w Warszawie). Biblioteka Warszawska 1 (Nowa seria), s. 688–694.
