Casus septimus, ultimus, localis, positivus – określenia miejscownika w łacińskojęzycznych gramatykach języka polskiego
Abstrakt
Tradycyjna łacińska terminologia gramatyczna, ze względu na duże podobieństwo i ścisłe związki między oboma językami, świetnie nadawała się do opisu polszczyzny. Świadczy o tym fakt, że w łacińskojęzycznych gramatykach i podręcznikach do nauki języka polskiego rzadko zachodziła potrzeba użycia terminów różnych od tych, które były stosowane do opisu łaciny. Działo się to wtedy, gdy język polski znacząco różnił się od łaciny. Jedną z takich sytuacji jest częściowa rozbieżność w systemie przypadków w omawianych językach (łacina ma ich 6, język polski – 7). Różnica ta zrodziła konieczność znalezienia nazwy dla „dodatkowego” polskiego przypadka. W niniejszym artykule przedstawiono zaczerpnięte z podręczników Statoriusa-Stojeńskiego, Volckmara, Menińskiego, Woyny i Malickiego definicje miejscownika, próby znalezienia dla niego adekwatnego łacińskiego określenia i wskazano źródła terminów zastosowanych przez wymienionych autorów.
Słowa kluczowe
łacińska terminologia gramatyczna; język polski; podręczniki gramatyki; nazwy przypadków; miejscownik
Bibliografia
Kopczyński, O. 1817. Gramatyka języka polskiego. Warszawa: Drukarnia Księży Pijarów. Online: https://books.google.pl/books?id=T_foVfJwJhEC&hl=pl&pg=PA3#v=onepage&q&f=false [dostęp: 5.04.2024].
Malicki, B.K. 1699. Tractus ad compendiosam cognitionem linguae Polonicae. Kraków: [s.n.]. Online: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/479846/edition/387640/content [dostęp: 5.04.2024].
Meniński, F. 1649. Grammatica seu institutio Polonicae linguae. Gdańsk: Georgius Forster. Online: https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=154742&from=FBC [dostęp: 20.03.2024].
Statorius-Stojeński, P. 1568. Polonicae grammatices institutio. Kraków: Drukarnia Królewska. Online: https://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=5446&from=publication [dostęp: 22.03.2024].
Volckmar, M. 1612. Compendium linguae Polonicae. Gdańsk: Jakub Rhode. Online: epub.ub.uni-muenchen.de/11287/1/W8Philol.954_1.pdf [dostęp: 5.04.2024].
Woyna, J.K. 1690. Compendiosa linguae Polonicae institutio. Gdańsk: David Fridericus Rhetius.
Cytowska, M. 1968. Od Aleksandra do Alwara (Gramatyki łacińskie w Polsce XVI w.). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Dąbrowska, A. 2012. Kto, gdzie, kiedy i dlaczego uczył (się) dawniej języka polskiego jako obcego? W: Oblicza polszczyzny, red. A. Markowski, R. Pawelec, s. 191–210. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.
Dąbrowska, A. 2018. Nauczanie polszczyzny jako języka obcego w historii języka polskiego. Język Polski 98 (2), s. 22–41.
Decyk-Zięba, W. kier. 2014–2018. Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego. Internetowe kompendium edukacyjne. Online: https://gramatyki.uw.edu.pl/ [dostęp: 5.04.2024].
Decyk-Zięba, W. 2020. O kształtowaniu się polskiej terminologii gramatycznej. Poradnik Językowy 5, s. 60–75.
Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera (EBBE): www.estreicher.uj.edu.pl.
Jefimow, R. 1970. Z dziejów języka polskiego w Gdańsku. Stan wiedzy o polszczyźnie w XVII wieku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Klemensiewicz, Z. 1974. Historia języka polskiego. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Mańczak, W. 1967. Odmiana nazwisk na -o. Język Polski 47, s. 276–289.
Koronczewski, A. 1961. Polska terminologia gramatyczna. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Łoś, J. 1927. Krótka gramatyka historyczna języka polskiego. Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rodek, E. 2016. Przejawy świadomości językowej Polaków w wybranych tekstach z lat 1696–1740. Prace Filologiczne 69, s. 379–400.
SHTG – Słownik historyczny terminów gramatycznych online. Warszawa. Online: https://shtg.uw.edu.pl [dostęp: 5.04.2024].
Szyszkowski, W. 1961. Walka o język polski w szkołach Komisji Edukacji Narodowej. Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie 12, s. 3–40.
Wikarjak, J. 1992. Gramatyka opisowa języka łacińskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zadka, M. 2021. Zastosowanie łacińskiej terminologii gramatycznej do opisu polskiej koniugacji w XVII-wiecznych podręcznikach gramatyki języka polskiego – na przykładzie podręczników Menińskiego i Malickiego. Orbis Linguarum 55, s. 149–169. Online: https://orbis-linguarum.pl/articles/55/08_zadka.pdf [dostęp: 7.04.2024].
Zwoliński, P. 1956. Gramatyki języka polskiego z XVII wieku jako źródło poznania ówczesnej polszczyzny. Poradnik Językowy 7–9, s. 251–260; 310–321; 356–369.
Uniwersytet Warszawski Polska
http://orcid.org/0009-0005-6581-8377
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
