Walentego Skorochoda Majewskiego zmagania z sanskrycką terminologią gramatyczną


Abstrakt

Artykuł jest efektem współpracy przy tworzeniu Słownika historycznego terminów gramatycznych (SHTG), na rzecz którego przeprowadzono ekscerpcję terminów z dwóch publikacji Walentego Skorochoda Majewskiego (1764-1835), będących pierwszymi w polszczyźnie opisami gramatyki języka sanskryckiego. Dzięki zbiorom i strukturze SHTG uzyskano pełniejszy obraz kontekstu terminologii gramatycznej w owym czasie, a pogłębione badanie źródeł Majewskiego w innych językach europejskich oraz kwerenda materiałów polskojęzycznych dotyczących jego życia i aktywności badawczej pozwoliły rzucić na nie nowe światło oraz skorygować niektóre błędne informacje na ten temat. W analizie ekscerpowanego materiału skupiono się na kilku reprezentatywnych zagadnieniach charakterystycznych dla tradycji gramatycznej sanskrytu oraz na szerzeniu się jej znajomości w Europie na początku XIX wieku, ukazując rozwój europejskiej wiedzy językoznawczej i porównawczej ujawniający się w pracach Majewskiego.

Słowa kluczowe

sanskryt; gramatyki; terminologia gramatyczna

Adelung, F. 1811. Rapports entre la langue Sanscrit et la langue Russe. Présentés à l’Académie Impériale Russe. St. Petersbourg: de l’Imprimerie de F. Drechsler. Online: https://academica.edu.pl/reading/readSingle?cid=126350971&uid=125951283 (dostęp: 8.09.2024).

Adelung, F. 1830. Versuch einer Literatur der Sanskrit-Sprache. St. Petersburg: Karl Kray.

Adelung, J.Ch. 1806. Mithridates oder allgemeine Sprachenkunde mit dem Vater Unser als Sprachprobe in bey nahe funfhundert Sprachen und Mundarten, t. 1. Berlin: die Vossischen Buchhandlung.

Anderson, H. red. 1986. Sandhi Phenomena in the Languages of Europe. Trends in Linguistics. Studies and Monographs, t. 33. Berlin–New York–Amsterdam: Mouton de Gruyter.

[Anonim] 1842. Wiadomość o Życiu i Pismach Walentego Skorochoda Majewskiego. Niezapominajki: noworocznik na rok 1842, wyd. Karol Korwell, s. 87–94. Warszawa: Drukarnia Banku Polskiego.

Batowski, A. 1859. Walenty Skorochód Majewski i jego prace naukowe. W: Pismo zbiorowe, t. 2, s. 320–321. Petersburg: Drukarnia Jozefata Ohryzki.

Bopp, F. 1816. Über das Conjugationssystem der Sanskritsprache in Vergleichung mit jenem der griechischen, lateinischen, persischen und germanischen Sprache, nebst Episoden des Ramajan und Mahabharat und einigen Abschnitten aus den Vedas. Frankfurt am Main: Andreae.

Bopp, F. 1827. Ausführliches Lehrgebäude der Sanskrita-Sprache. Berlin: Königl. Akademie der Wissenschaften. Online: https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/bopp1827 (dostęp: 8.09.2024).

Buck, C.D. 1896. Brugmann’s Law and the Sanskrit Vṛddhi. The American Journal of Philology 4, s. 445–472.

Carey, W. 1806. A Grammar of the Sungskrit Language, Composed From the works of the most esteemed Grammarians. To which are added, Examples for the Exercise of the Student, and a Complete List of the Dhatoos, or Roots, t. 1–2. Serampore: The Serampore Mission Press.

Chamera-Nowak, A. 2011. Baworovianum. Cenne, Bezcenne, Utracone 3, s. 34–35.

Chézy, A.-L. 1815. Discours prononcé au Collège royal de France, à l’ouverture du cours de langue et de littérature sanskrite, par […], Le Lundi 16 Janvier 1815. Paris: J.-M. Eberhart. Online: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k5821915b.texteImage (dostęp: 8.09.2024).

Chrzanowski, I. i in. red. 1906. Majewski Skorochód Walenty. W: Wiek XIX. Sto lat myśli polskiej. Życiorysy, streszczenia, wyjątki, t. 1. Warszawa: Gebethner i Wolff.

Ciotti, G. 2019. On (the) sandhi between the Sanskrit and the Modern Western Grammatical Traditions: From Colebrooke to Bloomfield via Müller. Journal of Portuguese Linguistics 18 (1), 5, s. 1–23.

Colebrooke, H.T. 1805. A Grammar of the Sanscrit Language. Calcuttta: the Honorable Company’s Press.

Dembowski, E. 1842. Rys życia Walentego S. Majewskiego. Przegląd Naukowy 22–23, s. 870–886, s. 914–926.

Ergetowski, R. 1996. Bronisław Trzaskowski – kandydat do objęcia katedry slawistycznej na Uniwersytecie Wrocławskim. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 41 (2), s. 43–68.

Forster, H.P. 1810. An Essay on the Principles of Sanskrit Grammar, cz. 1. Calcutta: Press of Ferris and Co.

Fr. Paulino a Sancto Bartholomaeo 1790. Sidharubam seu Grammatica Samscrdamica.... Romae: Sacrae Congregationis de Propaganda Fide.

Fr. Paulino a Sancto Bartholomaeo 1804. Vyacarana seu Locupletissima Samscrdamicae Linguae Institutio. Romae: Sacrae Congregationis de Propaganda Fide.

Galewicz, C. 2011. The pre-academic history of Oriental studies: Walenty Skochoród Majewski. Res Orientales, t. 20: Figures pionnières de l’orientalisme : convergences européennes, s. 231–241.

Gildemeister, I. 1847. Bibliothecae Sanskritae sive Recensus Librorum Sanskritorum hucusque typis vel lapide exscriptorum critici specimen. Bonnae ad Rhenum: H.B. Koenig; Londini: Williams & Norgate.

Halhed, N.B. 1778. A Grammar of Bengal Language. Hoogly in Bengal: Endorse Press.

Hock, H.H. 1991. Principles of Historical Linguistics, wyd. 2 popr. i uzup. Berlin–New York–Amsterdam: Mouton de Gruyter.

Jones, W. i in, 1805. Recherches Asiatiques, ou mémoires de la société établie au bengale pour faire des recherches sur l'histoire et les antiquités, les arts, les sciences et la littérature de l'Asie, t. 1–2. Paris: Imprimerie de la République.

Klarnerówna, Z. 1926. Słowianofilstwo w literaturze polskiej lat 1800 do 1848. Studja z zakresu historii literatury polskiej Nr. 4. Warszawa: Wydział Nauki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego.

Koerner, E.F.K., Szwedek, A. 2001. Towards a History of Linguistics in Poland: From the Early Beginnings to the End of the Twentieth Century. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.

Kryński, A.A. 1912. Szkic językoznawstwa polskiego od początku wieku XIX. W: Księga Pamiątkowa ku uczeniu 250-tej rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez Króla Jana Kazimierza, R. 1661, t. 1. Lwów: Uniwersytet Lwowski

Kuczkiewicz-Fraś, A. 2018. Walentego Skorochoda Majewskiego Rozprawa o Słowianach i ich pobratymcach. Orientalia Polonica, t. 10. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Kuczkiewicz-Fraś, A. 2020. Polish-Sanskrit Kinship in the Eyes of Walenty Skorochód Majewski, the Pioneer of Polish Research on Sanskrit. W: Wege durchs Labyrinth. Festschrift zu Ehren von Rahul Peter Das, red. C. Brandt, H. Harder, [b.s.]. Heidelberg: CrossAsia. Online: https://hasp.ub.uni-heidelberg.de/catalog/view/642/1337/93651 (dostęp: 8.09.2024 ).

Łempicki, S. 1912. „Księga Pamiątkowa ku uczeniu 250-tej rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez Króla Jana Kazimierza, R. 1661”, t. I–II, Lwów 1912 [recenzja]. Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 11 (1/4), s. 691–696.

Malinowski, F.K. 1869–1870. Krytyczno-porównawcza gramatyka języka polskiego z dzisiejszego stanowiska lingwistyki porównawczej napisana, z. 1–4. Poznań: L. Rzepecki. Online: https://archive.org/stream/gramatykajezykap00mali/gramatykajezykap00mali_djvu.txt (dostęp: 8.09.2024 ).

Malinowski, F.K. 1872–1880. Gramatyka sanskrytu porównanégo z językiem starosłowiańskim i polskim na podstawie sanskryckiéj gramatyki Franciszka Boppa. Poznań: T.H. Daszkiewicz. Online: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/547621/edition/461149?language=pl (dostęp: 8.09.2024).

Mastrangelo, C. 2012. Paulinus a Sancto Bartholomaeo and Sanskrit Grammar. W: Studies in Sanskrit Grammars. Proceedings of the Vyākaraṇa Section of the 14th World Sanskrit Conference, red. G. Cardona, A. Aklujkar, H. Ogawa, s. 259–270. New Delhi: D.K. Printworld (P) Ltd.

Mastrangelo, C. 2015–2016. History and Pedagogy of Sanskrit Grammar through the Works of Western Missionaries Johann Ernst Hanxleden and Paulinus a Sancto Bartholomaeo. Indologica Taurinensia. The Journal of the International Association of Sanskrit Studies 41–42, s. 83–98.

Mądzik, M. 1973. Z dziejów polskiego handlu na podbrzeżu Morza Czarnego w końcu XVIIII w. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Filozoficzne i Humanistyczne 28, s. 205–226.

Mejor, M. 2000. Sanskryt. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie DIALOG.

Mencel, T. 1958. Walenty Skorochód Majewski i jego memoriał o Archiwum Krajowym w Warszawie z r. 1807. Archeion. Organ Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych 29, s. 13–27. Online: https://archiwa.gov.pl/poznaj/publikacje/archeion/ (dostęp: 8.09.2024).

Milewska, I. 2017–2018. Pan-Slavism ideology as shown in Sanskrit grammars in Polish. Wratislaviensium Studia Classica olim Classica Wratislaviensia 6–7 (37–38), s. 292–301.

Milewska, I. 2019. Europejskie gramatyki sanskrytu XVII–XIX wiek. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Organiściak, W. 2016. Wincentego Skrzetuskiego „Prawo polityczne narodu polskiego”. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

Podolak, B. 2012. Walenty Skorochód Majewski: zapomniany archiwista i pasjonat języków wschodnich. LingVaria 7 (1), s. 183–193.

Rudnicki, M. 1956. Językoznawstwo polskie w dobie Oświecenia. Warszawa: PWN.

Skorochód Majewski, W. 1816. O Sławianach i Ich Pobratymcach. Część I-sza obejmująca czytane na posiedzeniach działowych w latach 1813, 1814, 1815, tudzież na posiedzeniu publicznem Towarzystwa Królewskiego Przyjaciół Nauk dnia 30 kwietnia 1816 r., rozprawy o języku samskrytskim, tudzież o literaturze Indyan w tymże ięzyku, z przydatkiem wyciągu gramatyki tegoż ięzyka, tablic rycin czyli pisma i liczbowanych postaci, osnowy wiersza bohatyrskiego pod nazwaniem Rama-Jana, wyciągów z tegoż wiersza, słowniczka, niemniey dwóch poprzedniczych rozpraw o archiwach i umiejętności dyplomatycznej. Warszawa: Wiktor Dąbrowski.

Skorochód Majewski, W. 1827. Zbiór rozpraw podług działów Nauk i Umieiętności Historyą wędrówek, przesiedleń i przenosin, ogólną i szczególną, ludów i narodów odrębnych rass czyli plemienni, z jednéy do drugiéy krawędzi kuli ziemskiéy wyjaśniających, i za Przypisy do teyże Historyi rozbiorowo i chronologicznie zebranéy służących, w mieysce Wstępu do obszernego Dzieła rozpoczęty przez… Tomu Igo Część Isza z Rycinami i Mappami. Warszawa: Drukarnia Łątkiewicza.

Skorochód Majewski, W. 1828 (z uzupełnieniami 1833). Grammatyka mowy…. Warszawa: Drukarnia Łątkiewicza i Litografii Instytutu Szkolnego. Online: https://books.google.pl/books/about/Grammatyka_mowy_staro%C5%BCytnych_Skuth%C3%B3w_c.html?id=-rRfAAAAcAAJ&redir_esc=y (dostęp: 8.09.2024)

Sulich, M. 2004. Koncepcja karak w Asztadhjaji Paniniego. Studia Indologiczne 11, s. 118–134.

Urbańczyk, S. 1977. Językoznawstwo. W: Historia nauki polskiej, red. B. Suchodolski, t. 3: 1795–1862, s. 762–769. Wrocław–Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Van Hal, T., Vielle, Ch. 2013. Grammatica Grandonica. The Sanskrit Grammar of Johann Ernst Hanxleden S.J. (1681–1732). Potsdam: Universitätsverlag. Online: https://publishup.uni-potsdam.de/opus4-ubp/frontdoor/deliver/index/docId/6251/file/hanxleden_grammatica.pdf (dostęp: 8.09.2024)

Wielińska-Soltwedel, M. 2007. Walenty Skorochód Majewski. The Precursor of Polish Indological Studies. Rocznik Orientalistyczny 60 (2), s. 157–170.

Wilkins, Ch. 1808. A Grammar of the Sanskrita Language. London: W. Bulmer and Co. Cleveland-Row, St. James’s.

Wójcicki, K.W. 1855. Walenty S. Majewski. W: Cmentarz Powązkowski pod Warszawą, t. 1, s. 84–88. Warszawa: S. Orgelbrand.

Yates, W. 1820. A Grammar of the Sunscrift Language, a New Plan. Calcutta: the Baptist Mission Press.

Pobierz

Opublikowane : 2024-11-27



Monika Nowakowska  m.nowakowska@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski  Polska
http://orcid.org/0000-0003-0893-3502



Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.