Polska terminologia gramatyczna w Nowym dykcjonarzu... M.A. Trotza (1764)
Abstrakt
Niniejszy artykuł poświęcono leksyko-semantycznej analizie terminologii gramatycznej w słowniku M.A. Trotza Nowy dykcjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski (Lipsk, 1764). Autor stworzył oryginalną pracę, która miała znaczący wpływ na upowszechnienie specjalistycznych leksemów gramatycznych – znalazły one odzwierciedlenie w kolejnych gramatykach i podręcznikach. Leksykograf znacznie ograniczył użycie terminów łacińskich, preferując leksemy rodzime. Analiza wyekscerpowanych specjalistycznych leksemów wskazuje na to, że terminologia gramatyczna była na etapie kształtowania się, poszukiwania wzorcowych jednostek terminologicznych i dążenia do ich ustabilizowania.
Słowa kluczowe
termin; terminologia gramatyczna; zapożyczenie; język polski; słownik M. A. Trotza Nowy dykcjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski
Bibliografia
Czelakowska, A. 2010. Opisy fleksyjne w gramatykach polskich lat 1817–1939. W: Biblioteka „LingVariów”, t. 6. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Decyk-Zięba, W. 2014–2018. Z historii gramatyk języka polskiego. Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego. Internetowe kompendium edukacyjne. Online: https://gramatyki.uw.edu.pl/history [dostęp: 30.01.2024].
Decyk-Zięba, W. 2020. O kształtowaniu się polskiej terminologii gramatycznej. Poradnik Językowy 5, s. 60–75.
Decyk-Zięba, W. 2023. Dawne nomenklatory gramatyczne jako źrodło wiedzy o gramatyce. Poradnik Językowy 10, s. 94–114.
Dubisz, S. 2003. Słownik i słownictwo. W: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1, s. IX–LXX. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Gajda, S. 1990. Wprowadzenie do teorii terminu. Opole: Wyższa Szkoła pedagogiczna im. Powstańców Śląskich.
Iwanowska, A. 1993. Michał Abraham Troc w kulturze naukowej lat czterdziestych XVIII w. Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 38 (3), s. 35–60.
Jakubczyk, M. 2013. Duchênebillot et Malicki: les deux premiers et rivaux ouvrages polonophones consacrés à la grammaire française. Romanica Cracoviensia 13, s. 20–28.
Jakubczyk, M. 2016. Słowniki francusko-polskie i polsko-francuskie XVIII wieku. Analiza metaleksykograficzna. Rozprawa doktorska (Uniwersytet Jagielloński) – autoreferat. Online: https://filg.uj.edu.pl/documents/41616/65010976/Marcin%20Jakubczyk-autoreferat.pdf [dostęp: 7.02.2024].
Kaszewski, M. 2014. Zasób leksykalny słownika Michała Abrahama Troca w świetle statystyki – na marginesie kwalifikatorów. W: Studia z leksykografii historycznej, s. 84–107. Kraków: Universitas.
Kępińska, А. 2011. Michał Abraham Trotz. Nowy dykcjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski, Lipsk, 1764. Online: http://www.leksykografia.uw.edu.pl/slowniki/38/nowy–dykcjonarz–to–jest–mownik–polsko–niemiecko–francuski–lipsk–1764 [dostęp: 30.01.2024].
Klemensiewicz, Z. 1985. Historia języka polskiego. Warszawa: PWN.
Koronczewski, A. 1961. Polska terminologia gramatyczna. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Kuryłowicz, B. 2019. Terminologia matematyczna w Nowym dykcjonarzu Michała Abrahama Troca na tle polskiej i europejskiej tradycji naukowej. Prolegomena. Język Polski 99 (3), s. 62–71. DOI: 10.31286/JP.99.3.5.
Kuryłowicz, B. 2021. Największe dzieła polskiej leksykografii XVIII wieku (Nowy dykcjonarz Michała Abrahama Troca oraz Nowy wielki dykcjonarz Piotra Daneta i Dymitra Koli) z perspektywy współczesnych badań historycznojęzykowych: nowe wyzwania i potrzeby badawcze. Białostockie Archiwum Językowe 21, s. 97–107. DOI: 10.15290/baj.2021.21.06.
Malicki, B.K. 1700. Klucz do języka francuskiego, to jest gramatyka polsko-francuska. Kraków: Mikołaj Aleksander Schedel. Online: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=387641 [dostęp: 25.01.2024].
Michałowski, P. 2017. Podstawy modelowania terminograficznego. Warszawa: Instytut Rusycystyki UW.
Piotrowski, T. 2001. Zrozumieć leksykografię. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Rybicka-Nowacka, H. 1990. Szkice z dziejów polskiego języka literackiego. Warszawa: Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Rodek, E. 2012. Terminologia gramatyczna w polskiej wersji słownika Pierre’a Daneta. LingVaria 1 (13), s. 99–112.
Szylarski, W. 1770. Początki nauk dla narodowej młodzieży, to jest Grammatyka języka polskiego ucząca, a tym samym pojęcje obcych językow jako: Łacińskiego, francuskiego, niemieckiego, włoskiego i innych, ułatwiająca. Lwów: W Drukarni J.K. Mci i SSS. Troycy. Online: http://polona.pl/item/12038702/11/ [dostęp: 25.01.2024].
Tr – Trotz, M.A. 1764. Nowy dykcjonarz, to jest mownik polsko-niemiecko-francuski z przydatkiem przysłow potocznych, przestrog gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyjnych, żeglaskich, łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazow przez Michała Abrahama Troca, warszawianina. Lipsk: Nakładem Jana Fryderyka Gledycza. Online: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=7138&from=publication [dostęp: 10.01.2024].
Żmigrodzki, P. 2003. Wprowadzenie do leksykografii polskiej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Uniwersytet Narodowy „Politechnika Odeska” Ukraina
http://orcid.org/0000-0002-6130-7212
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
