Terminologia gramatyczna w "Nouveau dictionnaire françois, allemand et polonois…" M.A. Trotza (1744, 1747)
Abstrakt
Artykuł przedstawia francuskie i polskie terminy związane z nauką o języku (gramatyką) zarejestrowane w pierwszych dwóch tomach słownika Trotza, nieomawiane we wcześniejszej literaturze przedmiotu. Analiza objęła nazwy ogólnie odnoszące się do języka, jego odmian oraz do gramatyki, a ponadto terminy z zakresu ortografii, interpunkcji, fonetyki, fleksji, słowotwórstwa, składni, retoryki, figur gramatycznych, leksyki i semantyki. Omówiono również kilka szczególnie ciekawych nazw rzadkich lub nieścisłych. Autorzy z jednej strony zaobserwowali duże przywiązanie Trotza do terminologii łacińskiej, ale z drugiej zauważyli, że swobodnie tworzy on swoje własne terminy polskie (stosuje też przy tym dotychczasową terminologię). W konkluzji postawiono również hipotezę, że dwa pierwsze tomy dykcjonarza Trotza zawierają więcej terminów niż tom III, czyli Mownik.
Słowa kluczowe
terminologia; gramatyka; nauka o języku; język polski; język francuski; słowniki; Trotz
Bibliografia
DAF – Académie française. 1694. Dictionnaire de l’Académie françoise…, t. 1–2. Paris: Veuve de J.B. Coignard. Online: https://www.dictionnaire-academie.fr/.
Furetière, A. 1690. Dictionnaire universel, contenant généralement tous les mots françois…, t. 1–3. La Haye: A. et R. Leers (słownik dostępny na płycie CD «Grand Atelier de la langue française», wydanej przez wydawnictwo Redon w roku 2001).
Littré, E. 1873–1877. Dictionnaire de la langue française, t. 1–3, wyd. 2. Paris: Hachette. Online: https://www.littre.org/.
Richelet, P. 1680. Dictionnaire françois contenant les mots et les choses… Genève: J.-H. Widerhold (słownik dostępny na płycie CD «Grand Atelier de la langue française», wydanej przez wydawnictwo Redon w roku 2001).
SHTG – Decyk-Zięba, W., Stąpor, I. red. 2018–2024. Słownik historyczny terminów gramatycznych. Online: https://shtg.uw.edu.pl/user/home [dostęp: 19.02.2024].
SL – Linde, S.B. 1807–1814. Słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa: Drukarnia XX. Pijarów.
SPXVII – Gruszczyński W. red. Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. Online: https://sxvii.pl/.
TLFi – Trésor de la Langue Française informatisé. Online: http://atilf.atilf.fr/.
Trotz, M.A. 1744–1747. Nouveau dictionnaire françois, allemand et polonois…, t. 1–2. Leipzig: J.F. Gleditsch. Online: t. 1 [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=7128], t. 2 [http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=7136].
Trotz, M.A. 1764. Nowy dykcjonarz, to jest Mownik polsko-niemiecko-francuski… [t. 3]. Leipzig: J.F. Gleditsch. Online: http://www.dbc.wroc.pl/dlibra/docmetadata?id=7138.
USJP – Dubisz, S. red. nauk. 2003. Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Decyk-Zięba, W. 2020. O kształtowaniu się polskiej terminologii gramatycznej. Poradnik Językowy 5, s. 60–75.
Decyk-Zięba, W. 2023. Dawne nomenklatory gramatyczne jako źródło wiedzy o gramatyce. Poradnik Językowy 10, s. 94–114.
Czarski, B. 2014. Mikołaj Volckmar „Compendium linguae Polonicae…”. W: Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego, red. W. Decyk-Zięba i in. Online: https://gramatyki.uw.edu.pl/book/169.
Iwanowska, A. 1989–1990. Troc czy Trotz? (część 1–2). Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej 25 (cz. 1, 1989), s. 17–29; 26 (cz. 2, 1990), s. 25–39.
Iwanowska, A. 1994. Michał Abraham Troc (ok. 1703–1769): edytor – leksykograf – tłumacz. Gdańsk [niepublikowana praca doktorska napisana w Instytucie Filologii Polskiej Uniwersytetu Gdańskiego].
Jefimow, R. 1970. Z dziejów języka polskiego w Gdańsku. Stan wiedzy o polszczyźnie w XVII wieku. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Koronczewski, A. 1961. Polska terminologia gramatyczna. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Riegel, M. i in. 1998. Grammaire méthodique du français, ed. 4. Paris: Presses Universitaires de France.
Sorbet, P. 2015. Próba klasyfikacji zmian paragogicznych w językach romańskich. W: Badania diachroniczne w Polsce, red. D. Lipiński, K.T. Witczak, s. 13–22. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Wierzbicka, A. 1961. Okres retoryczny a ogólne tendencje składni szesnastowiecznej. Pamiętnik Literacki 52 (1), s. 125–138.
Uniwersytet Jagielloński Polska
http://orcid.org/0000-0003-2707-3261
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
