Substandardowe realizacje fonetyczne oraz ich funkcje w komediach Stanisława Barei
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest substandardowej wymowie niektórych wyrazów w komediach popularnego polskiego twórcy filmowego Stanisława Barei. Materiał empiryczny został pozyskany metodą audytywną. Autor dowodzi, że nieliterackie realizacje fonetyczne pojawiające się w dialogach filmowych imitują: 1) niestaranną wymowę potoczną; 2) wymowę dialektalną (zwłaszcza charakterystyczną dla gwary miejskiej Warszawy); 3) wymowę hiperpoprawną; 4) wady wymowy oraz nieznajomość wyrazów obcych. Następnie wylicza szereg ważnych funkcji osobliwości fonetycznych. Twórca filmowy posługiwał się nimi przede wszystkim dla osiągnięcia efektów komicznych. Okazuje się, że wskazują one również na: 1) miejsce akcji; 2) przynależność społeczną postaci; 3) poziom intelektualny postaci); 4) przynależność etniczną postaci; 5) stopień oficjalności sytuacji komunikacyjnej.
Słowa kluczowe
mediolinwistyka; polszczyzna w filmie; wymowa w filmie; Stanisław Bareja
Bibliografia
Bleichenbacher, L. 2012. Linguicism in Hollywood movies? Representations of, and audience reactions to multilingualism in mainstream movie dialogues. Multilingua 31 (2), s. 155–176. DOI: 10.1515/multi-2012-0008.
Brzezina, M. 1986. Polszczyzna Żydów. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dejna, K. 1993. Dialekty polskie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Doroszewski, W. red. 1980. Słownik poprawnej polszczyzny PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dubisz, S. 1996. O stylizacji językowej. Język Artystyczny 10, s. 11–23.
Dunaj, B. 1985. Grupy spółgłoskowe współczesnej polszczyzny mówionej (w języku mieszkańców Krakowa). Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dunaj, B. 1986. Samogłoska ę we współczesnej polszczyźnie – zakres występowania, funkcja, norma. Prace Filologiczne 33, s. 187–193.
Dunaj, B. 1989. Język mieszkańców Krakowa. Cz. 1: Zagadnienia teoretyczne, fonetyka, fleksja. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Figiel, A.B., 2021. Gramatyka komunikacyjna polskiego humoru werbalnego w latach 1972–1980 jako sztuka homo sovieticus na przykładzie wybranych scenariuszy Stanisława Barei (rozprawa doktorska). Wyższa Szkoła Bankowa we Wrocławiu. Online: https://bip.wsb.pl/_media/wroclaw/rozprawa_doktorska_agata_figiel.pdf [dostęp: 10.06.2024].
Garczyńska, J. 2010. Charakterystyka dialektu mazowieckiego. W: Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, red. H. Karaś. Online: http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapa-serwisu&l2=&l3=mazowsze-charakterystyka-dialektu [dostęp: 10.06.2024].
Higgins, C., Furukawa, G. 2012. Styling Hawai'i in Haolewood: White protagonists on a voyage of self discovery. Multilingua 31 (2), s. 177–198. DOI: 10.1515/mult-2012-0009.
Karaś, M., Madejowa, M. red. 1977. Słownik wymowy polskiej PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kita, M. 2017. Stylowy portret „przegiętej cioty” w pisarstwie Michała Witkowskiego. Język Artystyczny 16, s. 77–102.
Kresa, M. 2019. Filmowa stylizacja gwarowa na przykładzie lwowskiego bałaku w polskich filmach fabularnych (1936-2012). Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
Kress, G., van Leeuwen, T. 2001. Multimodal discourse: The modes and media of contemporary communication. London: Arnold Publishers.
Kucharzyk, R. 2023. Regionalne odmienności fonetyczne w świadomości językowej użytkowników Internetu. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica 18, s. 205–219. DOI: 10.24917/20831765.18.16.
Loewe, I. 2018. Dyskurs telewizyjny w świetle lingwistyki mediów. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Nowakowski, P. 1997. Wariantywność współczesnej polskiej wymowy scenicznej. Poznań: Wydawnictwo Sorus.
Okła, M. 2019. English Subtitles of the Songs in the Film Miś by Stanisław Bareja. Półrocznik Językoznawczy Tertium 4 (12), s. 160–189. DOI: 10.7592/Tertium2019.4.2.Okla.
Ostaszewska, D., Tambor, J. 2005. Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Planchenault, G. 2012. Accented French in films: Performing and evaluating in-group stylisations. Multilingua 31 (2), s. 253–275. DOI: 10.1515/multi-2012-0012.
Połowniak-Wawrzonek, D. 2021a. Frazeologizm ile jest cukru w cukrze oraz jego modyfikacje we współczesnej polszczyźnie. Poradnik Językowy 9, s. 85–92. DOI: 10.33896/PorJ.2021.9.7.
Połowniak-Wawrzonek, D. 2021b. Związki frazeologiczne i skrzydlate słowa wywodzące się z filmów w reżyserii Stanisława Barei (na wybranych przykładach). Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza 28 (2), s. 331–351. DOI: 10.14746/pspsj.2021.28.2.20.
Replewicz, M. 2009. Stanisław Bareja. Król krzywego zwierciadła. Poznań: Zysk i S-ka.
Skowronek, B. 2020. Język w filmie. Ujęcie mediolingwistyczne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Stasiewicz-Radecka, D. 2005. Język felietonów Wiecha – próba porównania utworów przedwojennych i powojennych. Poradnik Językowy 2, s. 38–48.
Wieczorkiewicz, B. 1974. Gwara warszawska dawniej i dziś. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wierzchowska, B. 1971. Wymowa polska. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
Żmigrodzki, P. 2016. Od „słynnego cytatu” do nieciągłej jednostki języka. O kilku nowszych frazeologizmach filmowych w Wielkim słowniku języka polskiego PAN. W: Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Geneza dawnych i nowych frazeologizmów polskich, red. G. Dziamska-Lenart, J. Liberek, s. 117–133. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Instytut Języka Polskiego, Polska Akademia Nauk Polska
http://orcid.org/0000-0002-1096-4677
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
