Obłęd czterech wieszczów – leksemy obłęd i obłąkanie oraz słowa powiązane słowotwórczo w tekstach Adama Mickiewicza, Juliusza Słowackiego, Zygmunta Krasińskiego i Cypriana Norwida
Abstrakt
Słowa obłęd i obłąkanie w historii języka polskiego są związane z błądzeniem. W XIX wieku te ich znaczenia są nadal żywe, zarazem kształtują się też znaczenia związane ze sferą psychiczną. W literaturze romantyzmu można dostrzec elementy zbieżne z treścią słowa obłęd jako terminu we współczesnej psychiatrii, przede wszystkim należy do nich struktura urojeń, pojawiających się przy zwartej, zintegrowanej osobowości – tak można interpretować użycia np. w Mickiewiczowskim tłumaczeniu The Dream (oczywiście też w oryginale Byrona) i w Czarnych kwiatach Norwida. Godne odnotowania fakty językowe związane z badanymi słowami w XIX wieku to ich ambiwalencja poznawcza – obłęd był kojarzony także ze szczególnymi zdolnościami poznawczymi, równocześnie: widoczna stygmatyzacja osób chorych psychicznie, wreszcie: postępujący (także w epoce modernizmu) wzrost liczby użyć tych słów, powiązany z zainteresowaniem ludzką psychiką w sztuce i jej badaniem w naukach medycznych.
Słowa kluczowe
historia języka; zdrowie psychiczne; literatura romantyzmu
Bibliografia
Bilikiewicz, A red. 2011. Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Byron, G. 1816. The Dream. Online: www.public-domain-poetry.com/george-gordon-byron/printpoem/dream-10617 [dostęp 05.2024].
ISJN – Puzynina, J., Korpysz, T., 2009. Internetowy słownik języka Cypriana Norwida. Online: https://www.slownikjezykanorwida.uw.edu.pl [dostęp: 30.04.2024]
Jakubczyk, M. 2011. Od błędu do obłędu. Kilka uwag o konceptualizacjach błądzenia w polszczyźnie ludowej na tle języków i kultury Słowian. Annales Universitati s Paedagogicae Cracoviensis, Studia Russologica 4, s. 85–94.
Janion, M., Rosiek, S. 1981. Galernicy wrażliwości. Transgresje 1. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Jarema, M. 2011. Psychiatria. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Kochanowski, J. 1579. Psałterz Dawidów. Online: https://literat.ug.edu.pl/jkpsalm/index.htm [dostęp: 30.04.2024].
Kowalczykowa, A. 1977. Romantyczni szaleńcy. Warszawa: PWN.
Krasiński, Z. 1835. Nie-boska komedia. Online: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/nie-boska-komedia [dostęp: 30.04.2024].
Krasiński, Z. 1836. Irydion. Online: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/krasinski-irydion/ Online: [dostęp: 30.04.2024].
Mickiewicz, A. 1825. Sen. Online: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/mickiewicz-sen.html. [dostęp: 30.04.2024].
Mickiewicz, A. 1828. Konrad Wallenrod. Online: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/konrad-wallenrod [dostęp: 30.04.2024]
SeBor – Boryś, W. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Norwid, C., 1971–1976, Pisma wszystkie, t. 1–11, oprac. J. W. Gomulicki. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
SJAM – Górski, K., Hrabec, S. red. 1962–1983. Słownik języka Adama Mickiewicza, t. 1–11. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
SL – Linde, S.B. 1807–1814. Słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa: Drukarnia XX. Pijarów.
Słowacki, J. 1834. Kordian. Online: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/kordian [dostęp: 30.04.2024].
Słowacki, J. 1839. Balladyna. Online: https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/balladyna Online: [dostęp: 30.04.2024].
Sstp – Urbańczyk, S. red. 1953–2002. Słownik staropolski, t. 1–11. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
SWil – Zdanowicz, A. i in. 1861. Słownik języka polskiego (Słownik wileński), cz. 1–2. Wilno: M. Orgelbrand.
Uniwersytet Warszawski Polska
http://orcid.org/0000-0003-4739-6471
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
