Przysłowia z komponentami Ormianin, Grek i Żyd w kontekście pamięci zbiorowej
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest przysłowiom etnicznym zawierających etnonimy: Ormianin, Grek, Żyd, które stanowią swoistą kolekcję paremiczną uwarunkowaną przez dawny kontekst społeczno-kulturowy. Materiał badawczy został zebrany przy użyciu wyszukiwarki NKJP i Google. Celem artykułu jest analiza zebranych jednostek paremicznych jako nośników etnostereotypów oraz interpretacja jako tekstowych realizacji gatunku pamięci zbiorowej. W analizie i opisie materiału wykorzystuję metody lingwistyczno-kulturowe oraz lingwistyki pamięci, pozwalające na ujęcie omawianych przysłów w ramy gatunku pamięci uczestniczącego w przekazywaniu obrazów przeszłości. W badaniu uwzględniono pragmatyczne funkcje przysłów we współczesnym dyskursie tożsamościowym oraz zachodzącą w nim reinterpretację znaczeń zawartych w badanych jednostkach paremicznych.
Słowa kluczowe
etnonim; przysłowia etniczne; entostereotyp; pamięć zbiorowa; gatunek pamięci; dyskurs tożsamościowy
Bibliografia
Adalberg, S. 1894. Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa: Drukarnia E. Skiwskiego. Online: https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/11603/edition/18873?language=pl [dostęp: ].
Bystroń, J.S. 1933. Przysłowia polskie. Kraków: Nakładem PAU.
Adamska, K. 2013. Język jako narzędzie poznania i komunikacji. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Psychologica 17, s. 21–37.
Anusiewicz, J. 1995. Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bańczyk, N., Mkrtczian, K. 1998. Żydzi i Ormianie w Galicji w XVII–XVIII w. w świetle wzajemnych kontaktów (przyczynek archiwalny). Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich 9, s. 27–35.
Bartmiński, J. 1990. Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata. W: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, s. 103–120. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bokszański, Z. 1997. Stereotypy a kultura. Wrocław: Wydawnictwo Leopoldinum.
Czachur, W. 2018. Lingwistyka pamięci. Założenia, zakres badań i metody analizy. W: Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, red. W. Czachur, s. 7–55. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Czachur, W. 2020. Lingwistyka dyskursu jako integrujący program badawczy. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Czachur, W., Wójcicka, M. 2021. Pamięć i pamiętanie w przestrzeni języka z perspektywy badań lingwistycznych. W: Język(i) w czasie i przestrzeni, red. P. Stalmaszczyk, s. 211–235. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Chlebda, W. 2012. Pamięć ujęzykowiona. W: Pamięć jako kategoria rzeczywistości kulturowej, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, s. 109–119. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Chlebda, W. 2019. Jak historia odkłada się w pamięci, jak pamięć odkłada się w języku, Etnolingwistyka 31, s. 55–72.
Chlebda, W. 2020. Reprodukowalność, reprodukcja, reprodukty. W: Frazeologia a reprodukowalność w teorii i w praktyce komunikacyjnej: problemy – metody analizy – opis, red. W. Chlebda, J. Tarsa, s. 27–50. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytet w Białymstoku.
Chlebda, W. 2022. Pamięć o Żydach w wielkich słownikach języka polskiego. Rekonesans. Cz. I. LingVaria 1 (33), s. 69–82.
Jędrzejko, E. 2015. Przysłowia, aforyzm, sentencje… Jeden gatunek czy różne gatunki. W: Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 5: Gatunek a granice, red. D. Ostaszewska, J. Przyklenk, s. 151–160. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Kajfosz, J. 2018. Presupozycje w analizie potocznych dyskursów pamięciowych. W: Pamięć w ujęciu lingwistycznym. Zagadnienia teoretyczne i metodyczne, red. W. Czachur, s. 114–133. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Krzyżanowski, J. red. 1969–1972. Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy (skrót: NKPP).
Laskowska, E. 1993. Wartościowanie w języku potocznym. Bydgoszcz: Wydawnictwo WSP.
Lylo, I. 2012. Grecy we Lwowie: zapomniani obywatele. Orientalia Christiana Cracoviensia 4, s. 49–58.
Łaszkiewicz, M. 2021. Stereotypy etniczne w polskiej kulturze ludowej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Malec, M. 2005. Etnonimy. Nazwy narodowości. Nazwy mieszkańców. W: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, s. 181–188. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Matwijowski K. 1991. Żydzi i Ormianie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów (wiek XVI do XVIII). W: Żydzi w dawnej Rzeczypospolitej, red. A. Link-Lenczowski, T. Polański, s. 162–169. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Niewiara, A. 1998. Inni w oczach „wojowników sarmackich”– o stereotypie narodowości w XVII wieku. Język a Kultura 12, s. 171–184.
Niewiara, A. 2000. Wyobrażenia o narodach w pamiętnikach i dziennikach z XVI–XIX wieku, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Niewiara, A. 2011. Wyobrażenia o narodach jako kategorii pamięci zbiorowej. Prace Komisji Naukowych PAN. Oddział w Katowicach, s. 292–304.
Nycz, M. 2002. Etnonimia – stereotyp – przekład. W: Język, stereotyp, przekład, red. E. Skibińska, M. Cieński, s. 169–177. Wrocław: Dolnośląskie Wydawnictwa Edukacyjne.
Pęzik, P. 2012. Wyszukiwarka PELCRA dla danych NKJP. W: Narodowy Korpus Języka Polskiego, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk, s. 253–273. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Pomierska, J. 2013. Przysłowia kaszubskie. Studium z paremiografii i paremiologii. Gdańsk: Instytut Kaszubski.
Szpila, G. 2005. W poszukiwaniu prototypowych kontekstów paremicznych. W: Problemy frazeologii europejskiej, t. 7, red. A.M. Lewicki, s. 27–36. Lublin: Norbertinum.
Szpila, G. 2017. Współczesne przysłowie rozważania teoretyczne vs. badania ankietowe. Język Polski 2, s. 5–22.
Tyrpa, A. 2013. Stereotypy etniczne w różnych językach – narodowe? międzynarodowe? Uniwersalne. LingVaria 1 (15), s. 145–154.
Schnür-Pepłowski, S. 1896. Galiciana 1778–1812. Lwów: Nakładem Księgarni A. Altenberga.
Weryha-Darowski, A. 1874. Przysłowia odnoszące się do nazwisk szlacheckich i miejscowości. Poznań: Nakładem Księgarni J.K. Żupańskiego.
Wójcicka, M. 2015. Wartości a pamięć zbiorowa. W: Tradycja dla współczesności, t. 8: Wartości w języku i kulturze, red. J. Adamowski, M. Wójcicka, s. 65–72. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Wójcicka, M. 2019a. Gatunek pamięci zbiorowej. Rekonesans. Stylistyka 28, s. 79–90.
Wójcicka, M. 2019b. Mem internetowy jako multimodalny gatunek pamięci zbiorowej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Wójcicka, M. 2020. Reprodukcja wytworów i praktyk jako warunek pamięci zbiorowej. W: Frazeologia a reprodukowalność w teorii i w praktyce komunikacyjnej. Problemy – metody analizy – opis, red. W. Chlebda, J. Tarsa, s. 145–164. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Wóycicki, K. 1830. Przysłowia narodowe z wyjaśnieniem źrzódła oraz sposobu ich użycia: okazujące charakter, zwyczaje i obyczaje, przesądy, starożytności i wspomnienia ojczyste. Warszawa: Nakładem Hugues et Kermen. Online: https://dbc.wroc.pl/dlibra/publication/6336/edition/5874/przyslowia-narodowe-z-wyiasnieniem-zrzodla-poczatku-oraz-sposobu-ich-uzycia-okazuiace-charakter-zwyczaie-i-obyczaie-przesady-starozytnosci-i-wspomnienia-oyczyste-tom-ii-wojcicki-kazimierz-wladyslaw-1807-1879?language=en [dostęp: ].
Źródła
Bry – Brygier, J. 1988. Tak było w moim życiu. Poznań.
Bur – Burszta, W. 2014. Monokultura i mediatyzacja. W stronę kulturoznawstwa krytycznego, Studia Kulturoznawcze 2.
Cie – Ciekawy artykuł o Ormianach. Online: Usenet -- pl.soc.religia [data publikacji: 2008.08.03].
Cze – Czerwińska, G. 2007.05.06. O kościele ormiańskim. Tygodnik Ciechanowski.
Gru – Gruchalski, R. 2017. Apokalipsa pamięci. Portel.pl. Elbląska Gazeta Internetowa. Online: https://www.portel.pl/kultura/apokalipsa-pamieci/101803 [dostęp: 22.09.2023].
Hel – http://hellenopolonica.blogspot.com/2015/11/zydzi-grecy-i-ormianie.html [dostęp 22.09.2023]
Jan – Janicki, J. 1990. Ni ma jak Lwów. Krótki przewodnik po Lwowie. Warszawa: Oficyna Literatów Rój.
Lew1 – Lewandowski, E. 2000. Zderzenie cywilizacji na Bałkanach. Kultura i Społeczeństwo 3.
Lew2 – Lewandowski, E. 2004. Pejzaż etniczny Europy. Warszawa: Muza.
Lyl – Lylo, I. 2012. Grecy we Lwowie: zapomniani obywatele. Orientalia Christiana Cracoviensia (4).
Nah – Nahlik, K.J. 2003. We Lwowie i na Pokuciu. Moje miasto utracone. Kraków: Inter Esse.
NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego. Online: http://www.nkjp.pl/ [dostęp 11.06– 20.06.2023].
Ols – Olszański, T. 2008. Kresy Kresów. Stanisławów. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
Świ – Świerczyńska, D. 1996. Stereotypowe oceny narodów w przysłowiach polskich i krajów sąsiednich. W: Symbioza kultur słowiańskich i niesłowiańskich w Europie, red. M. Bobrownicka. Kraków: Universitas.
Win – Winnicka, E. 2006.02.22. Organizm, który tęskni. Polityka 2451.
Wło – Włodek, P., Kulewski, A. 2006. Lwów. Przewodnik. Rzeszów: Oficyna Wydawnicza Rewasz.
Woź – Woźniakowski, J. 1975. Kreczun i jego szczep. Twórczość 2.
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie Polska
http://orcid.org/0000-0003-3216-4037
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
