Dymensjonalne podejście w diagnozie dysleksji
Abstrakt
Obowiązujące w edukacji rozumienie dysleksji i jej diagnozy jest nieprzystające do aktualnej wiedzy neurobiologicznej i potrzeb osób dyslektycznych. Nie istnieją nowe narzędzia diagnostyczne, w używanych testach stosowane są rozwiązania z lat siedemdziesiątych. Neurobiologiczna wiedza o dysleksji pozwala widzieć ją w szerokim kontekście związków z neuronalną siecią językową oraz zauważać współistnienie problemów m.in. z przetwarzaniem czasu i ze sprawnością motoryczną. Tylko szerokie rozumienie dysleksji i widzenie jej powiązań z innymi zjawiskami, czyli diagnoza dymnensjonalna, pozwolą na skuteczne, wczesne wykrywanie problemu i zmianę podejścia terapeutycznego.
Słowa kluczowe
dysleksja; diagnoza dymensjonalna; ADHD; zespół Aspergera; współwystępowanie zaburzeń
Bibliografia
Altarelli, I., Leroy, F., Monzalvo, K., Fluss, J., Billard, C., Dehaene-Lambertz, G., Galaburda, A.M., Ramus, F. 2014. Planum temporale asymmetry in developmental dyslexia: Revisiting an old question. Human Brain Mapping 35, s. 5717–5735.
Aylward, E.H., Richards, T.L., Berninger, V.W., Nagy, W.E., Field, K.M., Grimme, A.C., Cramer, S.C. 2003. Instructional treatment associated with changes in brain activation in children with dyslexia. Neurology 61 (2), s. 212–219.
Bonfim Ramos de Mangueir, M.C., Ferraz Santos Sampaio, N., Guaresi, R. 2015. A dislexia sob os olhares da neurociência e neurolinguística discursiva. Colóquio do Museu Pedagógico 11 (1), s. 2573–2587.
Cieszyńska-Rożek, J., Korendo, M. 2017. Jak neurobiologia wyjaśnia trudności w nauce czytania i pisania. W: Zaburzenia komunikacji pisemnej, red. A. Domagała, U. Mirecka, s. 166–211. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Cieszyńska-Rożek, J., Korendo, M. 2021. Diagnoza dymensjonalna rozwoju dziecka. Kraków: Centrum Metody Krakowskiej.
Darki, F., Peyrard-Janvid, M., Matsson, H., Kere, J., Klingberg, T. 2012. Three dyslexia susceptibility genes, DYX1C1, DCDC2, and KIAA0319, affect temporo-parietal white matter structure. Biological Psychiatry 72 (8), s. 671–676.
Dehaene, S. 2021. Jak się uczymy? Dlaczego mózgi uczą się lepiej niż komputery. Kraków: Copernicus Center Press.
Eden, G.F., Olulade, O.A., Evans, T.M. 2016. Developmental dyslexia. W: Neurobiology of Language, red. G. Hickok, S.L. Small, s. 815–826. London: Academic Press, Elsevier.
Jaworska, M. 2018. Nauczanie i uczenie się języków obcych młodzieży z dysleksją. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
Krasowicz-Kupis, G. 2019. Nowa psychologia dysleksji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lipowska, M., Bogdanowicz, M., Buliński, L. 2008. Language skills in children with ADHD and developmental dyslexia. Acta Neuropsychologica 6 (4), s. 369–379.
Maurer, U., Bucher, K., Brem, S., Benz, R., Kranz, F., Schulz, E., Brandeis, D. 2009. Neurophysiology in preschool improves behavioral prediction of reading ability throughout primary school. Biological Psychiatry 66 (4), s. 341–348.
McGrath, L. M., Stoodley, C. J. 2019. Are there shared neural correlates between dyslexia and ADHD? A meta-analysis of voxel-based morphometry studies. Journal of Neurodevelopmental Disorders 11 (1), s. 1–20.
Milner, A.D., Goodale, M.A. 2008. Mózg wzrokowy w działaniu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Morrison, J. 2016. DSM-5 bez tajemnic. Praktyczny przewodnik dla klinicystów. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Norton, E.S., Beach, S.D., Gabrieli, J.D. 2015. Neurobiology of dyslexia. Current Opinion in Neurobiology 30, s. 73–78.
Pennington, B.F., Olson, R.F. 2004. Genetyka dysleksji. W: Dysleksja. Od badań mózgu do praktyki, red. A. Grabowska, K. Rymarczyk, D. Bednarek. Warszawa: Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.
Reid, G. 2018. Dysleksja: podręcznik praktyka. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Spitzer, M. 2013. Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci. Sopot: Dobra Literatura.
Spitzer, M. 2017. Epidemia smartfonów. Czy jest zagrożeniem dla zdrowia, edukacji i społeczeństwa?. Sopot: Dobra Literatura.
Van Reybroeck, M. 2020. Grammatical spelling and written syntactic awareness in children with and without dyslexia. Frontiers in Psychology 11, s. 1–15.
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Polska
http://orcid.org/0000-0003-1088-8675
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
