Funkcjonowanie powiązań leksykalnych u osób z chorobami neurodegeneracyjnymi.
Dwa studia przypadków: pacjent z ataksją rdzeniowo-móżdżkową typu 1 (ang. SCA-1) oraz pacjent z chorobą Parkinsona (ch. P.)
Abstrakt
Artykuł przedstawia różnice w poziomie funkcjonowania powiązań leksykalnych dwóch badanych (OB1 i OB2): OB1 – badany z ataksją rdzeniowo-móżdżkową typu 1 (SCA-1), OB2 – badany z chorobą Parkinsona (ch. P.). Metoda badania: badani podawali ustnie, bez limitu czasu skojarzenia do 63 bodźców słownych prezentowanych na ekranie komputera. Bodźce słowne pozyskano w badaniach eksperymentalnych Gatkowskiej (Gatkowska 2017). Realizacje nagrano na dyktafon cyfrowy Olympus 650, następnie zanalizowano lingwistycznie i psychologicznie. Wyniki: analiza psychologiczna – badani w normie intelektualnej (test Matryc Ravena), zaburzenia dyzartryczne, trudności w realizacji instrukcji. Analiza lingwistyczna: OB1 – przewaga relacji paradygmatycznych (hiponimii, meronimii, synonimii) nad syntagmatycznymi (trudność w budowaniu kontekstu), brak przyczynowości. OB2 ― bogatsze relacje paradygmatyczne (hiponimia, meronimia, synonimia, antonimia, komplementarność), relacje syntagmatyczne różnorodne. Wnioski: możliwe złożone podłoże zaburzeń językowych (dysfunkcje wykonawcze, emocjonalne), wyższy poziom funkcjonowania językowego OB2 niż OB1. Konieczne podejście interdyscyplinarne, holistyczne w postępowaniu diagnostyczno-terapeutycznym.
Słowa kluczowe
lingwistyka; psychologia; logopedia; diagnoza; terepia; funkcje wykonawcze; móżdżek; dyzartria; język; powiązania leksykalne
Bibliografia
Andersen, L.M., Jerbic, K., Dalal, S.S. 2020. Can EEG and MEG detect signals from the human cerebellum? NeuroImage 215, s. .
Bonelli, R.M., Cummings, J.L. 2007. Frontal-subcortical circuitry and behavior. Dialogues in Clinical Neuroscience 9 (2), s. 141–151.
Campbell, T. i in. 2023. Mixed Aphasia Caused by Bilateral Cerebellar Infarcts: a Case Report. Cerebellum 23, s. 255–259.
Chrobak, A.A. i in. 2014. Psychiatric disorders and the cerebellar structure and functions ‒ an overview of the latest research. Psychiatry 11 (1), s. 15–22.
Diedrichsen, J. i in. 2019. Universal Transform or Multiple Functionality? Understanding the Contribution of the Human Cerebellum across Task Domains. Neuron 102 (5), s. 918–928.
Elman, J.F. 1991. Distributed Representations, Simple Recurrent Networks, and Grammatical Structure. Machine Learning (7), s. 195–225.
Evans, V. 2006. Lexical concepts, cognitive models and meaning-construction. Cognitive Linguistics 17 (4), s. 491–534.
Gatkowska, I. 2012. Diagnoza dyzartrii u dorosłych w neurologii klinicznej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gatkowska, I. 2017. Eksperymentalna sieć leksykalna języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Gatkowska, I. 2020. Diagnosing Dysarthria in Adults: A New Speech Assessment Method for Polish, English, and Spanish. Beyond Language 3. San Diego, CA: Æ Academic Publishing.
Gatkowska, I. 2021. Powiązania syntagmatyczne w sieciach leksykalnych na przykładzie leksemu „matka” (Syntagmatic connections in lexical networks on the example of the “mother” lexeme). W: Język polski – między tradycją a nowoczesnością – Tom jubileuszowy 100-lecia TMJP, red. E. Horyń, E. Młynarczyk, P. Żmigrodzki, s. 86–96. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego.
Gliwa-Patyńska, R. 2021. Fluencja słowna w wybranej kategorii nazw własnych w otępieniu lekkim w przebiegu choroby Parkinsona. Logopedia 50 (2), s. 53–68.
Hagoort, P. 2005. Broca’s Complex as the Unification Space for Language. W: Twenty-First Century Psycholinguistics: Four Cornerstones, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah, red. A. Cutler, s. 157–172.
Jacobi, H., Faber, J., Timmann, D., Klockgether, T. 2021. Update cerebellum and cognition. Journal of Neurology (268), s. 3921–3925.
Jauer-Niworowska, O. 2009. Dyzartria nabyta. Diagnoza logopedyczna i terapia osób dorosłych. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Jauer-Niworowska, O. 2016. Zaburzenia mowy u osób z chorobą Parkinsona – nie tylko dyzartria. Złożoność uwarunkowań trudności w komunikacji werbalnej. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki UW.
Jaworowska, A., Szustrowa, T. 2000. TMS-K Polish Standardization of the Standard Raven Matrix Test. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.
Jodzio, K. 2020. Przydatność przesiewowej diagnostyki stanu psychicznego osób z izolowanymi uszkodzeniami móżdżku (The usefulness of mental health diagnostic screening in patients with isolated cerebellar lesions). Aktualności Neurologiczne 20 (1), s. 3–8.
Kielar-Turska, M. 2019. Znaczenie: istota i zmiany rozwojowe w biegu życia. W: Język w biegu życia, red. M. Kielar-Turska, S. Milewski, s. 261–294. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Kiss, G.R., Armstrong, Ch., Milroy, R., Piper, J. 1973. An associative thesaurus of English and its computer analysis. W: The Computer and Literary Studies, red. A.J. Aitken, R.W. Bailey, s. 153–165. Edinburgh: University Press.
Li, P., Farkas, I., Mac Whinney, B. 2004. Early lexical development in a self-organizing neural network. Neural Networks 17 (8–9), s. 1345–1362.
Makuuchi, M., Friederici, A.D. 2013. Hierarchical functional connectivity between the core language system and the working memory system. Cortex 49 (9), s. 2416–2423.
McCarthy, L., Mirapleix I. 2020. Organizational and Formational Structures of Networks in the Mental Lexicon: A State-Of-The-Art through Systematic Review. Languages 5 (1), s.
Russell, W.A. 1970. The complete German language norms for responses to 100 words from the Kent-Rosanoff word association test. W: Norms of Word Association, red. L. Postman, G. Keppel, s. 53–94. New York: Academic Press.
Shalom, D.B., Poeppel, D. 2008. Functional anatomic models of language: assembling the pieces. The Neuroscientist 14 (1), s. 119–127.
Silveri, M.C. 2020. Contribution of the Cerebellum and the Basal Ganglia to Language Production: Speech, Word Fluency, and Sentence Construction – Evidence from Pathology. The Cerebellum 20, s. 282–294.
Sitek, E.J., Kluj-Kozłowska, K., Barczak, A. 2018. Zaburzenia funkcji językowych w atypowych zespołach parkinsonowskich (Language impairment in atypical parkinsonian syndromes). W: Gerontologopedia, red. W. Tłokiński, S. Milewski, K. Kaczorowska-Bray, s. 556–572. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Sławek, J. 2014. Choroba Parkinsona – jak właściwie rozpoznawać, skutecznie i bezpiecznie leczyć? Forum Medycyny Rodzinnej 8 (6), s. 281–291.
Sobów, T. 2013. Ataksje rdzeniowo-móżdżkowe i inne choroby wywołane zmianą liczby powtarzalnych sekwencji DNA. W: Neurologia. Podręcznik dla studentów medycyny, t. 2, red. W. Kozubski, P. Liberski, s. 247–248. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Starowicz-Filip, A. i in. 2017. The role of the cerebellum in the regulation of language functions. Psychiatria Polska 51 (4), s. 661–671.
Szepietowska, E.M., Gawda, B. 2011. Ścieżkami fluencji werbalnej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Trzeciak, P., Jaracz, J. 2021. Wielopostaciowe zaburzenia psychiczne u chorego w trakcie głębokiej stymulacji mózgu w przebiegu choroby Parkinsona – opis przypadku. Neuropsychiatria i Neuropsychologia 16 (1–2), s. 101–106.
Vetulani, J. 2005. Motory i hamulce. W: Choroba Parkinsona. Mechanizmy, postępowanie, leczenie, red. A. Friedman, s. 25–56. Lublin: Wydawnictwo Czelej.
Vitevitch, M.S., Goldstein, R., Siew, C.S.Q., Castro, N. 2014. Using complex networks to understand the mental lexicon. Yearbook of the Poznań Linguistic Meeting 1, s. 119–138.
Wallner, R., Senczyszyn, A., Budrewicz, S., Rymaszewska, J., 2019. Zaburzenia poznawcze i neuropsychiatryczne w chorobie Parkinsona. Polski Przegląd Neurologiczny 15 (2), s. 96–105.
Wilks, C., Meara, P., 2002. Untangling Word Webs: Graph Theory and the Notion of Density in Second Language Word Association Networks. Second Language Research 18 (4), s. 303–324.
Uniwersytet Warszawski Polska
http://orcid.org/0000-0001-8488-2933
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
