Spójnik jako jeden z wyznaczników kohezji w dyskursie zaburzonym u osób z afazją
Abstrakt
Afazja jest zaburzeniem mowy znacząco wpływającym na funkcjonowanie społeczne osób po udarze. Obecnie prowadzi się coraz więcej badań lingwistycznych nad dyskursem. Niemniej na gruncie polskim wykryto lukę badawczą dotyczącą badań nad kohezją i koherencją w afazji mieszanej. Jednym z wyznaczników spójności wypowiedzi jest spójnik, który poddano analizie w wypowiedzeniach. Zaobserwowano m.in. częstsze użycie spójników w grupie kontrolnej, a z kolei najrzadsze – u osób z afazją mieszaną z komponentem ruchowym. Badania wykazały, że pacjenci z afazją mieszaną z komponentem czuciowym więcej spójników wskazujących na cel oraz relację przyczynowo-skutkową, co może oznaczać próby tworzenia zdań podrzędnych oraz chęć kontynuacji wypowiedzi. Badania wskazują na konieczność włączenia w działania terapeutyczne ćwiczeń, które pomogłyby pacjentom nauczyć się właściwego stosowania spójników w wypowiedzeniach.
Słowa kluczowe
afazja; afazja mieszana; dyskurs; kohezja; spójnik; wypowiedzenie
Bibliografia
Bańczerowski, J., Pogonowski, J., Zgółkowa, T. 1982. Wstęp do językoznawstwa. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
de Beaugrande, R.A., Dressler, W.U. 1990. Wstęp do lingwistyki tekstu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dębski, R., Wójcik-Topór P., Knapek M. 2021. Polish language of aphasia: A scoping review in the era of the International Classification of Functioning, Disability and Health. Linguistica Silesiana 42, s. 261–280.
Dobrzyńska, T. 1991. Tekst. Próba syntezy. Pamiętnik Literacki 82 (2), s. 142–183.
Domachowski, W. 2002. Obieg informacji a funkcjonowanie organizacji. W: Współczesne organizacje – wyzwania i zagrożenia, red. M. Strykowska, s. 123–133. Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora.
Duszak, A. 1998. Tekst, dyskurs, komunikacja międzykulturowa. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ferguson, A., Armstrong, E. 2009. Researching communications disorders. Basingstoke – New York: Palgrave Macmillan, s. 43–60.
Gaertner, H. 1938. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Głosownia: semantyka: słowotwórstwo. Lwów – Warszawa: Książnica – Atlas.
Golka, M. 2008. Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Grabias, S. 2000. Mowa i jej zaburzenia. Logopedia 28, s. 7–36.
Grice, H.P. 1980. Logika a konwersacja. W: Język w świetle nauki, red. B. Stanosz, s. 91–114. Warszawa: Czytelnik.
Grochowski, M. 2011. Zenona Klemensiewicza koncepcja składnika wypowiedzenia w świetle współczesnej składni semantycznej. W: Zenon Klemensiewicz (1891–1969), red. J.M. Małecki, s. 47–58. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Halliday, M.A.K., Hasan, R. 1976. Cohesion in English. London: Longman.
Jakobson, R. Halle, M. red. 1964. Podstawy języka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 107–133.
Jakobson, R. 1989. Dwa aspekty języka i dwa typy zakłóceń afatycznych. W: tegoż, W poszukiwaniu istoty języka: wybór pism, red. M.R. Mayenowa, t. 2, s. 150–175. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Jodzio, B., Leszniewska-Jodzio, B. 2006. Wybiórczość zaburzeń leksykalno-semantycznych w afazji na przykładzie rozumienia pojedynczych słów. Czasopismo Psychologiczne 12 (2), s. 155–164.
Johansson, M.B. 2012. Aphasia and Communication in Everyday Life. Experiences of persons with aphasia, signifocant others, and speech- language pathologists. Acta Universitatis Upsalensis Upssala.
Klemensiewicz, Z. 1969. Zarys składni polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Krajewska, M. 2016–2017. Dynamika i obraz afazji we wczesnej fazie udaru niedokrwiennego. Opis przypadku. Biuletyn Logopedyczny 1–2 (30–31), s. 97–117.
Marciszewski, W. 1983. Spójność strukturalna a spójność semantyczna. W: Tekst i zdanie. Zbiór studiów, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, s. 183–189. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Markowski, A. red. 2004. Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Maruszewski, M. 1966. Afazja. Zagadnienia teorii i terapii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Miller, J., Andriacchi, K., Nockerts, A. red. 2019. Assessing Language Production Using SALT Software. A Clinician’s Guide to Language Sample Analysis. Madison, WI: SALT Software, LLC.
Panasiuk, J. 2013. Afazja a interakcja. TEKST – metaTEKST – kontekst. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Panasiuk, J. 2019. Język a komunikacja afazji. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Podracki, J., Gałązka, A. 2001. Kieszonkowy słowniczek interpunkcyjny PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Schuchard, J., Middleton, E.L. 2018. Word repetition and retrieval practice effects in aphasia: Evidence for use-dependent learning in lexical access. Cognitive Neuropsychology 35 (5–6), s. 271–287.
Seretny, A., Lipińska, E. 2005. ABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego. Kraków: Universitas.
Sieradzka-Baziur, B. 2011. Lęki homo scribens and homo loquens. Horyzonty Wychowania 10 (19), s. 125–126.
Szober, S. 1957. Gramatyka języka polskiego. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Naukowe.
Śniatkowski, S. 2002. Milczenie i pauza w gramatyce nadawcy i odbiorcy. Ujęcie lingwoedukacyjne. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Ulatowska, H.K., Sadowska, M., Ka̧dzielawa, D., Kordys, J., Rymarczyk, K. 2000. Linguistic and cognitive aspects of proverb processing in aphasia. Aphasiology 14, s. 227–250.
Wojenka-Karasek, M. 2016. Wykładniki spójności w tekstach pisanych przez obcokrajowców (na materiale egzaminów certyfikatowych z języka polskiego jako obcego), rozprawa doktorska. Uniwersytet Łódzki. Online: https://dspace.uni.lodz.pl/bitstream/handle/11089/18499/M.%20Wojenka-Karasek%20%20ROZPRAWA%20DOKTORSKA%20%281%29.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 13.01.2024].
Wright, H., Koutsoftas, A., Fergadiotis, G., Capilouto, G. 2014. Coherence in Stories told by Adults with Aphasia. Procedia – Social and Behavioral Sciences 6, s. 111–112.
Żydek-Bednarczuk, U. 2005. Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas.
Instytut Glottodydaktyki Polonistycznej, Zakład Logopedii, Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-7245-4381
Instytut Glottodydaktyki Polonistycznej, Zakład Logopedii, Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-3147-5901
Instytut Logopedii, Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0001-5938-8079
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
