Hieronim Durski (ojciec szkolnictwa polskiego w Brazylii) i jego Elementarz dla Polskich Szkół w Brazylii w języku polskim i portugalskim
Abstrakt
Wśród dostępnych opracowań brakuje szczegółowych i miarodajnych studiów na temat początków nauczania języka polskiego i podręczników wydawanych w Brazylii. Elementarz… Hieronima Durskiego jest pierwszym i jedynym dwujęzycznym (polsko-portugalskim) podręcznikiem napisanym dla szkół brazylijskich. Jest to dzieło wyjątkowe, bo dokumentujące język, którego już nie ma, i poświadczające formy archaiczne zarówno w języku polskim, jak i w portugalskim. Analiza leksyki z podręcznika dowodzi, że do języka polskiego w Brazylii już pod koniec wieku XIX przenikało wiele słów pochodzenia portugalskiego. Zdarzają się również interferencje innego typu (semantyczne czy składniowe). W badaniach wykorzystano metodę kontrastu polegającą na wyodrębnieniu zespołu cech kontrastowych wobec dwóch podstaw (języka polskiego i jego wariantów oraz języka portugalskiego w wariancie brazylijskim).
Słowa kluczowe
Brazylia; język polonijny; podręcznik dwujęzyczny; brazylijskie słownictwo polonijne; słownictwo archaiczne
Bibliografia
Arct, M. 1916. Słownik ilustrowany języka polskiego. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta. Online: https://pl.wikisource.org/wiki/M._Arcta_S%C5%82ownik_ilustrowany_j%C4%99zyka_polskiego [dostęp: 5.12. 2023].
Breowicz, W. 1961. Ślady Piasta pod piniorami. Szkice z dziejów wychodźstwa polskiego w Brazylii. Warszawa: Wydawnictwo „Polonia”.
Ciuruś, E. 1977. Polacy w Brazylii. Lublin: Polonijne Centrum Kulturalno-Oświatowe Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Dambek, Z. 2010. Hieronim Durski w Brazylii. Przyczynek do dziejów inteligencji polskiej na antypodach w XIX wieku. Kronika Miasta Poznania 78 (3), s. 62–71.
Doroszewski, W. red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Online: https://doroszewski.pwn.pl/ [dostęp: 6.12.2023].
Dubisz, S. 2014. Językoznawcze studia polonistyczne (pisma wybrane, uzupełnione, zmienione), t. 2: Polonia i jej język. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Durski, H. 1893. Elementarz dla Polskich Szkół w Brazylii w języku polskim i portugalskim; użyteczny także dla każdego Polaka nowo przybyłego to do tego kraju i chcącego się zapoznać z mową krajową. Poznań: Nakładem Księgarni K. Szulca w Kurytybie; Drukarnia Kuriera Poznańskiego.
Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera (EBBE). Online: https://www.estreicher.uj.edu.pl/xixwieku/baza/wpis/?sort=tytul&order=-1&id=59485&offset=58260&index=6 [dostęp: 5.12.2023].
Elementarz polski poznański: ułożony podług mięszanej metody pisania i czytania, opartej na głosowaniu. 1888. Poznań: Nakładem Księgarni A. Cybulskiego; Czcionkami Drukarni Dziennika Poznańskiego.
Łukaszewski, K. 1844. Elementarz polski dla katolickich szkół wiejskich i miejskich w Wielkim Księstwie Poznańskiem. Leszno-Gniezno: Nakładem Ernesta Günthera.
Karłowicz, J. 1907. Słownik gwar polskich, t. 1–4. Kraków: Akademia Umiejętności.
Krasiński, A.S. 1836. Gramatyka polska dla dzieci krótko zebrana. Wilno: Druk. Dyecezalna XX. Missionarzy.
Jeske, A. 1873. ABC, czyli nauka czytania i pisania. Warszawa: Nakładem Księgarni Stanisława Arcta w Lublinie.
Malczewski, Z. 2000. Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej. Warszawa: Centrum Studiów Latynoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego.
Mazurek, J. 2006. Kraj a emigracja – ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej. Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego.
Miodunka, W.T. 2003. Bilingwizm polsko-portugalski w Brazylii. Kraków: Universitas.
Orzeł-Dereń, K. 2013. Śladami polskich kolonistów w Brazylii. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Sękowska, E. 1994. Język zbiorowości polonijnych w krajach anglojęzycznych. Zagadnienia leksykalno-słowotwórcze. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Stąpor, I. 2017. Obce nazwy własne i ich adaptacja do języka Polonii brazylijskiej (na podstawie „Gazety Polskiej w Brazylii”. Prace Filologiczne 71, s. 285–298.
Wachowicz, R.C. 1970. Jerônimo Durski. Anais da Comunidade Polono Brasileira, t. 2. Curitiba: Imprimax.
Wachowicz, R.C., Malczewski, Z. 2000. Perfiz polônicos no Brasil. Curitiba: Gráfica e Editora Vincentina Ltda.
Wronicz, J. red. 2010. Mały słownik gwar polskich, wyd. 2. Kraków: Wydawnictwo LEXIS.
Żmigrodzki, P. red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: https://wsjp.pl/ [dostęp: 6.12.2023].
Uniwersytet Warszawski Polska
http://orcid.org/0000-0002-7543-6218
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
