Kompetencje słowotwórcze osób z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym (na przykładzie osób dorosłych)
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony kompetencjom słowotwórczym młodych osób dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną (NI) w stopniu umiarkowanym. Materiał językowy do badań stanowiły wypowiedzi 10 osób w wieku 18-24 lat. Ocenie zostały poddane umiejętności tworzenia derywatów oraz rozpoznawania budowy słowotwórczej w obrębie pięciu kategorii: dwóch modyfikacyjnych – nazwy żeńskie od męskich i nazwy deminutywne – oraz trzech mutacyjnych – nazwy wykonawców czynności, nazwy narzędzi i nazwy miejsc. Odpowiedzi badanych były analizowane pod kątem: czy odpowiedź jest zgodna/niezgodna z podanym wzorcem; czy utworzony derywat jest formacją potencjalną/okazjonalizmem /neologizmem, czy też opiera się na skojarzeniach badanego; czy w odpowiedzi derywat/parafraza zostały zastąpione opisem, definicją; czy w odpowiedzi pojawiło się powtórzenie całego lub części polecenia. W zakresie tworzenia derywatów badani uzyskali około 60% poprawnych odpowiedzi. Jeżeli chodzi o tworzenie parafrazy dla derywatów, badani nie mieli problemów ze wskazywaniem podstawy słowotwórczej, ale nie potrafili wskazać znaczenia formantu. W wypadku nieprawidłowych odpowiedzi osoby z NI głównie odwoływały się do swoich skojarzeń i podawały określenia bliskoznaczne.
Słowa kluczowe
niepełnosprawność intelektualna; słowotwórstwo; derywaty modyfikacyjne; derywaty mutacyjne
Bibliografia
Błeszyńska, L. 2006. Zasób słownictwa uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim klas gimnazjalnych – diagnoza i propozycje rozwiązań. W: Nauczanie uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Wybrane problemy z teorii i praktyki, red. S. Sadowska, s. 153–162. Toruń: Wydawnictwo Edukacyjne Akapit.
Błeszyński, J.J. 2008. Rozwój mowy i języka dziecka z niepełnosprawnością intelektualną. W: Wspólne i swoiste zagadnienia edukacji i rehabilitacji osób z upośledzeniem umysłowym, red. Z. Gajdzica. Sosnowiec: Wydawnictwo Humanitas.
Chmura-Klekotowa, M. 1971. Neologizmy słowotwórcze w mowie dzieci. Prace Filologiczne 21, s. 103–104.
Haman, E. 2013. Słowotwórstwo dziecięce w badaniach psycholingwistycznych. Piaseczno: Lexem.
Jęczeń, U. 2015. Postępowanie logopedyczne w przypadku oligofazja. W: Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Podręcznik akademicki, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, s. 267–282. Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Kaczorowska-Bray, K. 2012. Zaburzenia komunikacji językowej w grupie osób z niepełnosprawnością intelektualną. W: Diagnoza i terapia logopedyczna osób z niepełnosprawnością intelektualną, red. J.J. Błeszyński, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Kaczorowska-Bray, K. 2014. Biologiczne podłoże zaburzeń mowy u osób z niepełnosprawnością intelektualną. W: Biomedyczne podstawy logopedii, red. S. Milewski, J. Kuczkowski, K. Kaczorowska-Bray, s. 263–286. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia.
Kaczorowska-Bray, K. 2017. Kompetencja i sprawność językowa dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu znacznym, umiarkowanym i lekkim. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Kaczorowska-Bray, K. 2021. Dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w przedszkolu i na etapie edukacji wczesnoszkolnej. W: Logopedia przedszkolna i wczesnoszkolna. Diagnozowanie i terapia zaburzeń mowy, t. 2, red. A. Domagała, U. Mirecka, s. 454–497. Gdańsk: Grupa Wydawnicza Harmonia.
Karwowska, M. 2014. Teoretyczny dyskurs o zaburzeniach mowy u dzieci z niepełnosprawnością w stopniu lekkim. W: Interdyscyplinarność w logopedii, red. A. Hamerlińska-Latecka, M. Karwowska, s. 121–138. Gliwice: Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej.
Marciniak-Firadza, R. 2016. Kilka uwag o potrzebie badań kompetencji słowotwórczych dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej 14, s. 29–51.
Marciniak-Firadza, R. 2017. Kilka uwag o stanie badań nad kompetencją słowotwórczą dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej 18, s. 145–163.
Marciniak-Firadza, R. 2018. Jak dzieci/młodzież z głębszą niepełnosprawnością intelektualną kodują formacje słowotwórcze (na przykładzie kategorii nazw narzędzi). Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej 22, s. 219–238.
Minczakiewicz, E. 1994. Rozwój języka mówionego uczniów młodszych klas szkoły specjalnej dla lekko upośledzonych umysłowo w toku zamierzonych oddziaływań stymulacyjnych. Logopedia 21.
Minczakiewicz, E. 1997. Mowa – Rozwój – Zaburzenia – Terapia. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Muzyka-Furtak, E. 2009. Głuchota i niedosłuch – mechanizmy nabywania wyrazów pochodnych. Logopedia 38, s. 149–172.
Puzynina, J. 1966. O pojęciu potencjalnych formacji słowotwórczych. Poradnik Językowy 8, s. 329–338.
Tarkowski, Z. 2004. Zaburzenia mowy dzieci upośledzonych umysłowo. W: Logopedia – pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, t. 2, wyd. 2, s. 203–204. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Tarkowski, Z. 2005. Mowa osób upośledzonych umysłowo i jej zaburzenia. W: Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, red. T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Tarkowski, Z., Protas, H. 2017. Zaburzenia mowy towarzyszące upośledzeniu umysłowemu. W: Patologia mowy, red. Z. Tarkowski, s. 255–278. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Wątorek, A. 2014. Kompetencja językowa uczniów z lekką niepełnosprawnością intelektualną. Kraków: Wydawnictwo Nomos.
Siudzińska, N. 2021. Kompetencje słowotwórcze polskich dzieci dwujęzycznych mieszkających w Irlandii (na przykładzie nazw osobowych żeńskich). Orbis Linguarum 19/3, s. 83–88. DOI: 10.37708/ezs.swu.bg.v19i3.8.
Siudzińska, N. 2023. Rozwój słowotwórstwa w procesie akwizycji języka na przykładzie kategorii nazwy miejsc. W: Contributions to the 24th Annual Scientific Conference of the Association of Slavists (Polyslav). Reflections on Slavic Language and Culture, red. K. Bednarska, A. Wysocka, D. Kruk, O. Saprikina, N. Siudzinska, T. Speed, K. Szafraniec, S. Terekhova, R. Tsonev, J. Uhláriková, s. 131–140.
Wojciechowski, F. 2007 Niepełnosprawność, rodzina, dorastanie. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Uniwersytet Warszawski Polska
http://orcid.org/0000-0003-3741-6627
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
