Biologiczne uwarunkowania modyfikacji wymowy polskich sybilantów dziąsłowo-palatalnych przez młodych dorosłych
Abstrakt
Autorka badała uwarunkowania biologiczne tendencji do modyfikowania palatalności sybilantów [ɕ], [ʑ], [t͡ɕ], [d͡ʑ] przez młodych dorosłych. Badaną grupę stanowiło 30 studentów, prezentujących różny stopień prawidłowości realizacji wymienionych spółgłosek. Byli oni poddani badaniu logopedycznemu oceniającemu ich warunki anatomiczne, funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego, prawidłowość przebiegu czynności prymarnych, uwarunkowania percepcyjne oraz prawidłowość wymowy pozostałych głosek języka polskiego. Badanie miało charakter ilościowy. Punktowe wyniki badania zostały zestawione z liczbą nienormatywnie realizowanych sybilantów i poddane analizie statystycznej. Okazało się, że istnieje wyraźna zależność między czynnikami anatomiczno-funkcjonalnymi a liczbą zmodyfikowanych spółgłosek [ɕ], [ʑ], [t͡ɕ], [d͡ʑ], więc zniekształcania palatalności sybilantów nie można traktować jedynie jako uwarunkowanej społecznie lub kulturowo maniery wymowy.
Słowa kluczowe
polskie sybilanty dziąsłowo-palatalne; zróżnicowanie wymowy; zaburzenia artykulacji; zmiany fonetycznie w języku polskim; uwarunkowania wymowy
Bibliografia
Bednarek, J.D. 2002. Ćwiczenia wyrazistości mowy. Wrocław: Towarzystwo Wiedzy Powszechnej, Dolnośląska Wyższa Szkoła Edukacji.
Ciecierska-Zajdel, B. 2021. Zróżnicowanie realizacji sybilantów dziąsłowo-palatalnych w wymowie studentów Uniwersytetu Warszawskiego (niepublikowana rozprawa doktorska). Uniwersytet Warszawski.
Czaplewska, E. 2012. Diagnoza zaburzeń rozwoju artykulacji. W: Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, red. E. Czaplewska, S. Milewski, s. 65–120. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Dróżdż-Łuszczyk, K., Siudzińska, N. 2017. Współczesna, nienormatywna wymowa głosek [ś], [ź], [ć], [dź]. Charakterystyka fonetyczna i interpretacja fonologiczna zjawiska. Prace Filologiczne 71, s. 115–126.
Golanowska, M., Kwasiborska, J., Lipiec, D., Sienniak, A., Emiluta-Rozya, D. 2011. Wybrane zagadnienia logopedyczne. Cz. III: ś, ź, ć, dź. Gliwice: Wydawnictwo Komlogo Piotr Gruba.
Kamińska, B. 2012. Diagnoza w logopedii artystycznej. W: Diagnoza logopedyczna. Podręcznik akademicki, red. E. Czaplewska, S. Milewski, s. 481–508. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kamińska, B. 2015. Standard postępowania logopedycznego w logopedii artystycznej. W: Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, s. 1145–1156. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Laver, J. 1994. Principles of Phonetics. Cambridge: Cambridge University Press.
Lorenc, A. 2013. Diagnozowanie normy wymawianiowej. Logopedia 42, s. 61–86.
Lorenc, A. 2016. Kryteria diagnostyczne normy wymawianiowej. W: Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, S. Milewski, s. 168–193. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Markowski, A. red. 2004. Wielki słownik poprawnej polszczyzny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Myszka, A. 2015. Pięć szeregów głosek dentalizowanych? O półpalatalnych głoskach szeregów szumiącego i ciszącego. Logopedia Silesiana 4, s. 170–182.
Osowicka-Kondratowicz, M. 2016. Tendencje wymawianiowe współczesnej polszczyzny. W: Logopedia artystyczna, red. B. Kamińska, S. Milewski, s. 144–167. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Osowicka-Kondratowicz, M., Serowik, A. 2009. Defektywne realizacje spółgłosek palatalnych dentalizowanych przy prawidłowych i nieprawidłowych warunkach zgryzowych. Wskazówki do terapii logopedycznej. Prace Językoznawcze 11, s. 155–177.
Pluta-Wojciechowska, D. 2017. Dyslalia obwodowa. Diagnoza i terapia logopedyczna wybranych form zaburzeń. Bytom: Wydawnictwo Ergo-Sum.
Pluta-Wojciechowska, D. 2018. Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji. Podstawy postępowania logopedycznego. Bytom: Wydawnictwo Ergo-Sum.
R Core Team 2020. R: A language and environment for statistical computing. Online: https://www.r-project.org [dostęp: 23 lipca 2020].
Rutkiewicz-Hanczewska, M. 2009. Błąd wymowy czy wada wymowy? O nowej artykulacji głosek szeregu ciszącego. Język Polski 4–5, s. 353–364.
Siudzińska, N. 2011. Co to jest fonetyka patoartykulacyjna (patofonetyka)? Poradnik Językowy 9, s. 52–59.
Stasiak, J. 2015. Postępowanie logopedyczne w przypadku dyslalii. W: Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, red. S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, s. 227–236. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Szeląg, E., Szymaszek, A. 2006. Test do badania słuchu fonemowego u dzieci i dorosłych. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Toczyska, B. 2000. Elementarne ćwiczenia dykcji. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe.
Toczyska, B. 2010. Do-tkliwa artykulacja: korekcja głosek ś, ź, ć, dź. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Walczak-Deleżyńska, M. 2004. Aby język giętki... Wybór ćwiczeń artykulacyjnych od J. Tennera do B. Toczyskiej. Wrocław: Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna im. Ludwika Solskiego w Krakowie.
Uniwersytet Warszawski Polska
http://orcid.org/0000-0002-4186-4847
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
