O kilku formalnie podobnych wyrazach w mowie Polaków zamieszkałych w obwodzie lwowskim
Abstrakt
Celem artykułu jest przedstawienie i omówienie kilku wyrazów podobnych znaczeniowo o różnym zasięgu w gwarach polskich, zaś powszechnie znanych w mowie respondentów polszczyzny poludniowokresowej. Badania słownikowe oraz bogata dokumentacja materiałowa pokazują, że wyrazy hurba, hurma, ujma są dobrze osadzone w zasobie słownikowym respondentów posługujących się na co dzień polszczyzną południowokresową. Wielowiekowe polsko-ukraińskie kontakty ludności wpłynęły na szereg procesów językowych. Dzięki bezpośrednim kontaktom ludności dwujęzycznej dochodziło do stopniowego, wzajemnego, na ogół bliżej nieuświadomionego przejmowania różnych cech językowych (w tym gwarowych), zwłaszcza w zakresie słownictwa.
Słowa kluczowe
polszczyzna południowokresowa; etymologia; zapożyczenia leksykalne
Bibliografia
Bańkowski, A. 2000. Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–3. Warszawa: PWN.
Boryś, W. 2005. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Karaś, H. 1996. Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów. Warszawa: Elipsa.
Kochman, S. 1975. Polsko-rosyjskie stosunki językowe od XVI do XVIII w. Słownictwo. Opole: Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Kozioł, J. 2015. Proces numeralizacji rzeczowników w gwarach polskich (na wybranych przykładach). W: Odkrywanie słowa – historia i współczesność, red. U. Sokólska, s. 541–550. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Kozioł, J. 2017. Niestandardowy rozwój semantyczny tak zwanych rzeczowników ilościowych w gwarach polskich. Zarys problematyki. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 64, s. 123–136.
Kość, J. 2000. Archaizmy a interferencje w strefie polsko-ukraińskich kontaktów językowych. Slavia Orientalis 49, nr 3, s. 451–462.
Levchuk, P. 2020. Trójjęzyczność ukraińsko-rosyjsko-polska Ukraińców niepolskiego pochodzenia. Warszawa: PAN.
Markowski, A. 2005. Kultura języka polskiego. Teoria, zagadnienia leksykalne. Warszawa: PWN.
Rieger, J., Cechosz-Felczyk, I., Dzięgiel, E. 2002. Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku, cz. 1: Stan i status, cechy charakterystyczne. Polszczyzna w Lwowskiem, Tarnopolskiem i na Podolu. Teksty. Warszawa: Semper.
Sierociuk, J. 2003. Założenia metodologiczne badań języka wsi. W: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. 11, red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, s. 131–136.
Sławski, F. red. 1974–2023. Słownik prasłowiański t. 1–11. Wrocław: Ossolineum.
Wyderka, B. 2005. Odmiany regionalne czy regiony językowe? Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego 61, s. 57–66.
Szyło, H. 2008. Naddnistrianskyj rehionalnyj słownyk. Lwów.
Rozwiązanie skrótów słowników:
K – Karłowicz, J. 1900–1911. Słownik gwar polskich, t. 1–6. Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności.
KSGP PAN – kartoteka Słownika gwar polskich PAN. Online: http://rcin.org–.pl//publication/37156 [dostęp 21.02.2022].
SGP PAN — Słownik gwar polskich, oprac. Zakład Dialektologii Polskiej IJP PAN, Źródła i t. 1, red. M. Karaś, t. 2−5, red. J. Reichan, S. Urbańczyk, t. 6, red. J. Okoniowa, J. Reichan, t. 7−8, red. J. Okoniowa, J. Reichan, B. Grabka, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN, 1982–2023.
SJPDor – Doroszewski, W. red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11. Warszawa: PWN.
SL – Linde, S.B. 1807–1814. Słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa: Drukarnia XX. Pijarów.
SPXVI – Mayenowa, M. R., Pepłowski, F. red. 1966–2012. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Badań Literackich PAN.
Sławski – Sławski, F. red. 1952–1982. Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 1–5, Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego.
Sstp – Urbańczyk, S. red. 1953–2002. Słownik staropolski, t. 1–11. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
SW – Karłowicz, J. i in. 1900–1927. Słownik języka polskiego (tzw. Słownik warszawski), t. 1–8, Warszawa: Nakł. prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.
SWil – Zdanowicz, A. i in. 1861. Słownik języka polskiego (tzw. Słownik wileński), cz. 1–2, Wilno: M. Orgelbrand.
WSJP PAN – Żmigrodzki, P. red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: https://wsjp.pl/.
Czernych – Черных, П.Я. 1999. Историко-этимологический словарь современного русского языка, t. 1–2. Москва, Издательство: Русский язык.
Dal – Даль, В. 1978–1980. Толковый словарь живого великорусского языка, т. 1–4. Москва: Государственное издание иностранных и национальных словарей.
ESBM – Этымалагічны слоўнік беларускай мовы, red. В.У. Мартынаўа, t. 1–, 1978–. Мiнcк: Акадэмія навук БССР.
ESSJa – Трубачев, О.Н. red. 1974–, Этимологический словарь славянских языков. Праславянский лексический фонд, t. 1–. Москва: Государственное издание иностранных и национальных словарей.
ESUM – Мельничук, О.С. red. 1982–2012. Етимологiчний словник української мови, t. 1–6. Київ: Наукова Думка.
SUM – Білодiд, І.К. red. 1970–1980. Cловник української мови, t. 1–11. Київ: Наукова
Думка. Online: Cловник української мови. Томи I–XI (А-ОЯСНЮВАТИ), 2015–2021,
https://services.ulif.org.ua/expl/Entry/index?wordid=1&page=0 [dostęp: 20.02.2022].
Vasmer – Фасмер, М. red. 1986–1987. Этимологический словарь русского языка, tłum. i uzup. Олега Николаевича Трубачева, t. I–IV. Москва: Государственное издание иностранных и национальных словарей.
Instytut Języka Polskiego, Polska Akademia Nauk Polska
http://orcid.org/0000-0002-2287-904X
