Ludzki człowiek. O rzadkim, lecz interesującym użyciu polskiego przymiotnika w zestawieniu z angielskim human
Abstrakt
Leksemy ludzki i human traktowane są (np. w dydaktyce i translatoryce) jako ekwiwalenty, co znajduje wyraz w słownikowych opisach znaczeń tych słów. Jednocześnie analiza kontekstów, w których użyto wyrażenia ludzki człowiek skłania do innych wniosków: nie wszystkie treści polskiego przymiotnika obecne są w jego angielskim odpowiedniku. Ludzki to także ‘taki, który zawiesza funkcjonowanie zasad ze względu na dobro drugiego człowieka’. Ten składnik ogólniejszego znaczenia (‘zgodny z naturą człowieka, pojmowaną jako dobra, stąd: odznaczający się przychylnością, wyrozumiałością względem innych ludzi; humanitarny, miłosierny, łagodny, życzliwy’, SJPDor) wydaje się nieobecny w języku angielskim (przymiotnikach human i humane).
W artykule zastosowano metodologię opierającą się na pragmatycznej analizie sytuacji komunikacyjnej i uwzględnieniu kontekstu wypowiedzi (za Grzegorczykową 1990). Wykorzystano materiał językowy z korpusów: NKJP, BNC (British National Corpus) oraz COCA (Corpus of Contemporary American English).
Słowa kluczowe
semantyka; pragmatyka językowa; ludzki; human; ludzki człowiek
Bibliografia
Boski, P. 2009. Kulturowe ramy zachowań społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ciunovič, M. 2011. Jestem tylko człowiekiem. O retorycznych użyciach wyrażeń typu: (to) też człowiek, być (tylko) człowiekiem, po ludzku. W: Polskie dźwięki, polskie słowa, polska gramatyka (system – teksty – norma – kodyfikacja), red. B. Pędzich, D. Zdunkiewicz-Jedynak, s. 397-406. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Ciunovič, M. 2017. Historia człowieka w języku polskim. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW.
Grzegorczykowa, R. 1990. Wprowadzenie do semantyki językoznawczej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kalisz, R. 1993. Pragmatyka językowa. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Morris, C. W. 1938. Foundations of the theory of signs. Chicago: The University of Chicago Press.
Szczepankowska, I. 2011. Semantyka i pragmatyka językowa. Słownik podstawowych pojęć z zadaniami i literaturą przedmiotu. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Wierzbicka, A. 2010. Polskie słowa-wartości: „dobroć”, „ludzkość”, „prawość”, „odwaga”, „serdeczność” w perspektywie porównawczej. Wykład na Uniwersytecie Warszawskim wygłoszony 25.09.2010.
Ziomek, J. 2002. Renesans. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
ISJP – Bańko, M. red. 2000. Inny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kn – Knapski, G. 1643. Thesaurus polono-latino-graecus seu promptarium linguae latinae et graece in tres tomas divisum, Kraków: F. Cezary.
OALD – Wehmeier, S. red. 2003. Oxford Advanced Learner’s Dictionary. Oxford: Oxford University Press.
SJPDor – Doroszewski, W. red. 1958–1969. Słownik języka polskiego, t. 1–11. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
SWJP – Dunaj, B. red. 2000-2004. Słownik współczesnego języka polskiego, t. 1-5. Kraków: Wydawnictwo SMS.
WSJP PAN – Żmigrodzki, P. red. 2007-. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: https://wsjp.pl.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Polska
http://orcid.org/0000-0003-4573-4182
