Głupi / idiotyczny / nieszczęsny długopis, czyli o nie tylko ekspresywnym znaczeniu pewnego typu przymiotników
Abstrakt
Artykuł ukazuje leksemy typu głupi (gwóźdź), debilne (zebranie), idiotyczny (ząb), nieszczęsne (dokumenty) jako podgrupę przymiotników metapredykatywnych o nacechowaniu ekspresywnym i potocznym. Przechodząc na poziom mówienia o mówieniu, utraciły one niektóre cechy formalne typowych przymiotników (m.in. są niekontrastywne, nienegowalne, nie stopniują się), a znaczenia upośledzenia umysłowego, choroby i innych nieszczęść zmieniły się w nośnik oceny ‘nie warto o tym mówić’. Proces ten wpisuje się w badania nad gramatykalizacją. Artykuł zawiera przegląd haseł słownikowych analizowanych wyrażeń, a także wstępną hipotezę autorki o ich zdolności do wzmacniania asercji.
Słowa kluczowe
przymiotnik; metatekst; gramatykalizacja; asercja
Bibliografia
Apresjan, Ju. 1994. Naiwny obraz świata a leksykografia, tłum. A. Pajdzińska, Etnolingwistyka 6, s. 5–12.
Bałabaniak, D. 2013. Polskie intensyfikatory leksykalne na tle wyrażeń gradacyjnych. Opole: Wydawnictwo UO.
Bogusławski, A. 1977. Problems of the Thematic-Rhematic Structure of Sentences. Warszawa: PWN
Chlebda, W. 2019. O wyzwaniach i zadaniach pamięcioznawstwa lingwistycznego. Ling Varia, nr 2(28), s. 147–164.
Danielewiczowa, M. 2007. Przymiotniki nieprzymiotniki (O pewnym niezwykłym typie wyrażeń w języku polskim). Zbornik Maticesrpske za slavistiku 71–72, s. 223–235.
Danielewiczowa, M. 2012. W głąb specjalizacji znaczeń. Przysłówkowe metapredykaty atestacyjne. Warszawa: KLF UW.
Doboszyńska-Markiewicz, K. 2018. Metaprzymiotnikowe linguistic hedges „istny”, „prawdziwy”, „swoisty”. Kilka uwag o ich statusie semantyczno-składniowym. LingVaria 2 (26), s.81–93.
Doboszyńska-Markiewicz, K. 2020. Operatory adnumeratywne typu marny, dobry, bity – próba charakterystyki formalno-semantycznej. Poradnik językowy 9, s. 59-74.
Doboszyńska-Markiewicz, K. 2023. Dlaczego przypadek bywa czysty, a idiota kompletny? Rzecz o przymiotnikowych wzmacniaczach asercji. Contributions to the 24nd Annual Scientific Conference of the Association of Slavists (Polyslav). Bednarek, K. i in. red. (w druku).
Grochowski, M. 2009. O cechach składniowych i łączliwości jednostek „istny” i „iście”. Poradnik Językowy 1, s. 50–59.
Grochowski, M. 2017. Ewolucja metodologii składni polskiej. Refleksje po 30 latach od wydania GWJPS. Linguistica Copernicana 14, s. 197–221.
ISJP – Bańko, M. red. 2000. Inny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Marczewska, M. 2012. „Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam…”. Choroba. Studium językowo-kulturowe. Kielce: Wydawnictwo UJK.
Maryn, D. 2009. O znaczeniach przedmiotowych i metatekstowych przymiotników „zwykły” i „zwyczajny”. W: W świecie słów i znaczeń, t. 3: Z zagadnień leksykalno-semantycznych. Milewska, B., Rzedziecka (red.). S. Gdańsk. s. 293–300.
Maryn, D. 2010. O znaczeniu przedmiotowym i metatekstowym jednostek regularny i regularnie. Linguistica Copernicana 1, s. 173–192.
Maryn, D. 2011. O cechach składniowych i semantycznych jednostek typowy i typowo. Prace Filologiczne t. LX. s. 197–205.
Maryn-Stachurska, D. 2019. O znaczeniu przedmiotowym i metatekstowym jednostek normalny i normalnie. Polonica 39. 179–191.
NKJP – Narodowy Korpus Języka Polskiego. Online: http://nkjp.pl/.
SPPW – Grochowski, M. red. 2003. Słownik polskich przekleństw i wulgaryzmów, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
SPXVI – Mayenowa, M. R., Pepłowski, F. red. 1966–2012. Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 1–36. Wrocław–Warszawa–Kraków: Instytut Badań Literackich PAN.
Słownik Glosbe – Online: https://pl.glosbe.com/
Traugott, E. 2018. Modeling language change with constructional networks. W: S. Pons Bordería & Ó. Loureda Lamas (red.), Beyond Grammaticalization and Discourse Markers. [Studies in Pragmatics 18], Leiden: Brill, s. 17-50.
USJP – Dubisz, S. red. nauk. 2003. Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1–4.Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wierzbicka, A. 1990. Podwójne życie człowieka dwujęzycznego. W: Język polski w świecie. Zbiór studiów, red. W. Miodunka, s.71–104, Warszawa: PWN.
WSJP PAN – Żmigrodzki, P. red. 2007–. Wielki słownik języka polskiego PAN. Online: https://wsjp.pl/.
Wołk, M. 2020. O znaczeniu przymiotnika nieszczęsny we współczesnej polszczyźnie. LingVaria, nr 1 (29), s. 89–101.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Polska
http://orcid.org/0000-0001-6142-4390
