Normotwórcze akty mowy w laudach sejmikowych doby średniopolskiej na przykładzie deklaratywów
Abstrakt
Lauda uchwalane przez sejmiki ziemskie w dobie średniopolskiej mają dużą wartość dla historyka języka polskiego, ponieważ są świadectwem początków stylu urzędowego w polszczyźnie. Badania doprowadzają do wniosku, że repertuar czasowników performatywnych wykorzystywanych do werbalizowania norm był dość duży i zawierał zarówno wyrazy pochodzenia rodzimego, głównie czasowniki prefiksalne (np. odkładać, odsyłać, naznaczać, postanowić, ustanowić, umacniać, uwalniać), jak również leksykę genetycznie łacińska (np. aprobować, akceptować, deklarować, deputować, libertować, prefigować). Wszystkie deklaratywy w laudach są realizowane za pomocą zdań oznajmujących z orzeczeniem w 1. os. l. mn., rzadziej w 3. os. l. poj. Omówione wyżej intencje sporadycznie natomiast są wyrażane formami bezosobowymi, które dominują we współczesnych tekstach urzędowych.
Słowa kluczowe
akt mowy; deklaratywy; laudum sejmikowe; doba średniopolska
Bibliografia
Dawidziak-Kładoczna, M. 2018a. Model kompozycyjny średniopolskich laudów sejmikowych. „Język Polski” 1, s. 100–110.
Dawidziak-Kładoczna, M. 2018b. Stan badań nad prawnoustrojową i retoryczną odmianą komunikacji politycznej w I Rzeczpospolitej. W: Historia języka w XXI wieku: stan i perspektywy, red. M. Pastuch i M. Siuciak, s. 466–478. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Dawidziak-Kładoczna, M. 2020. Dyrektywne akty mowy w laudach sejmikowych (od II poł. XVI do I poł. XVIII wieku). W: Przeszłość w języku zamknięta II. In memoriam Andreae Bańkowski, red. U. Wójcik, V. Jaros, s. 141–154. Częstochowa: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego.
Gajda, S. 2004. Język administracyjno-prawny w perspektywie językoznawczej i prawoznawczej. W: Język – prawo – społeczeństwo, red. E. Malinowska, s. 19–31. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Gizbert-Studnicki, T. 2004. Sytuacyjne uwarunkowanie językowych właściwości tekstów prawnych. W: Język – prawo – społeczeństwo, red. E. Malinowska, s. 37–48. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Kraszewska, A. 2010. O pojęciach stylu prawnego i tekstu prawnego w językoznawstwie. W: Słowa – kładki, na których spotykają się ludzie różnych języków świata, red. I. Burkacka, R. Pawelec, D. Zdunkiewicz-Jedynak, s. 337–344. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki.
Lizisowa, M.T. 2000. Język Kodeksu Olszewskiego (1550). Z recepcji staropolskiego języka prawno-sądowego w Wielkim Księstwie Litewskim w szesnastym wieku. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Lizisowa, M.T. 2004a. Lingwistyczna analiza konieczności i możliwości w Statutach Kazimierza Wielkiego. „Annales Academia Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 2, s. 239– 251.
Lizisowa, M.T. 2004b. Polska tradycja stylistyki tekstów prawnych. W: Język – prawo – społeczeństwo, red. E.
Malinowska, s. 113–130. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Malinowska, E. 2001. Wypowiedzi administracyjne. Struktura i pragmatyka. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Opałek, K. 1974. Z teorii dyrektyw i norm. Warszawa: PWN.
Prochaska, A. opr. 1909-1914. Lauda sejmikowe, t. 1: Lauda wiszeńskie 1572-1648, t. 2 Lauda wiszeńskie 1648-1673, t. 3 Lauda wiszeńskie 1673-1732. Lwów.
Prokop, J. 2010. Aspekty analizy pragmalingwistycznej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Searle, J. 1969. Speech Acts. An Essay in the Philosophy of Language. Cambridge (tłum. pol. Chwedończuk, B. 1987. Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX).
Szczepankowska, I. 2004. Język prawny I Rzeczpospolitej w „Zbiorze praw sądowych” Andrzeja Zamoyskiego, t. 2: Wypowiedzi normatywne. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Tabakowska, E. red. 2001. Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa. Kraków: Universitas.
Wunderlich, D. 1972. Linguistische Pragmatik. Wiesbaden: Athenaion.
