Nazwy ptaków dziko żyjących w dawnych i współczesnych materiałach dialektologicznych z Wielkopolski
Abstrakt
Nazwy ptaków dziko żyjących mają skromną dokumentację dialektologiczną. W artykule zaprezentowano materiały wielkopolskie obejmujące nazwy dzikich ptaków, które pozyskano w badaniach terenowych zakończonych w 2022 r. na terenie gminy Pobiedziska (pow. Poznań). Nazwy współczesne zestawiono z materiałami gwarowymi Adama Tomaszewskiego (l. 30. XX w.) oraz materiałami Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski (l. 70. i 80. XX w.) dla tego samego obszaru. Ogląd materiałów dawnych i współczesnych pozwala wysnuć wnioski co do sposobu funkcjonowania nazw gwarowych i ogólnopolskich nazw ptaków dziko żyjących zebranych przez trzy pokolenia poznańskich dialektologów oraz wskazać potrzeby badawcze w zakresie dokumentowania nazw z pola tematycznego PRZYRODA (nie tylko nazw ptaków).
Słowa kluczowe
dialektologia; gwary wielkopolskie; przyroda; nazwy ptaków
Bibliografia
Adamowski, J., Bartmiński, J., Niebrzegowska, S. 1995. Ptaki, zwierzęta i rośliny w relacjach gwarowych z okolic Biłgoraja. Etnolingwistyka 7, s. 135–178.
Bańkowski, A. 1987. Etymologie nazw ptaków: gżegżółka, jaskółka, pustułka (i innych z tymi związanych). Poradnik Językowy 5, s. 334–347.
Batko-Tokarz, B. 2019. Tematyczny podział słownictwa współczesnego języka polskiego. Teoria, praktyka, leksykografia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bąk, P. 1960. Słownictwo gwary okolic Kramska na tle kultury ludowej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Boryś, W. 1963. Nazwy pliszki siwej (Motacilla alba L.) w językach słowiańskich. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze 60, z. 5, s. 57–85.
Budziszewska, W. 1965. Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Budziszewska, W. 1983–85. Z nazw motyla w językach słowiańskich na tle porównawczym. Rocznik Slawistyczny 42, cz. 1, s. 13–19.
Cygal-Krupa, Z. 1986. Słownictwo tematyczne języka polskiego. Zbiór wyrazów w układzie rangowym, alfabetycznym i tematycznym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Grabowiecka, I. 1997. Czasowniki odnoszące się do głosu ptaków – badania w dorzeczu Bugu, Biebrzy i Narwi. W: Polszczyzna Mazowsza i Podlasia. Śladami Kolberga i Glogera po Ziemi Łomżyńskiej, red. B. Bartnicka i in., s. 57–68. Łomża: ŁTN im. Wagów.
Gura, A. W. 1988. Frazeologija w slawjanskich ornitologiczeskich priedstawljenijach (kukowanije kukuszki). W: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 4, red. M. Basaj, D. Rytel, s. 243–258. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Haras, A. 1995. W świecie pomorskich wierzeń. Zwierzęta domowe i żyjące dziko. Zapiski Kociewskie. Magazyn regionalny 4 (95), s. 14–15.
Horodyska, H. 1958. Słownictwo Warmii i Mazur. Hodowla. Wrocław: Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Horodyska, H., Pożarickaja, S. 1959. Nazwy kaczki w językach słowiańskich. Poradnik Językowy 3–4, s. 115–119.
Horodyska-Gadkowska, H. 1967. Polskie słownictwo gwarowe z zakresu hodowli zwierząt domowych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kaczmarek, L. 1957. Z geografii wielkopolskich nazw ptaków. Język Polski 27, z. 1., s. 55-62.
Kaczmarek, L. 1960. Z geografii wielkopolskich nazw ptaków. Slavia Occidentalis 20, z. 2., 45-50 (z mapą).
Karaś, H. 2011. Polska leksykografia gwarowa. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
Kempf, Z. 1985. Dwa aspekty wyrazów negatywnych dotyczących zwierząt. Język Polski 65, z. 2–3, s. 125–144.
Kielak, O. 2020. Zwierzęta domowe w języku i kulturze. Studium etnolingwistyczne. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kobus, J. 2020. Leksyka mikropola tematycznego MUCHA w języku mieszkańców okolic Pobiedzisk w środkowej Wielkopolsce. Gwary Dziś 12, s. 201–211: https://doi.org/10.14746/gd.2020.12.15.
Kobus, J. 2022. Leksyka pola tematycznego PRZYRODA w wielkopolskich zasobach dialektologicznych. W: Мовознавчий вісник, t. 32, red. Л. В. Шитик, s. 15–24. Черкаси.
Kolomiec, V. T. 1983. Proischoždenie obščeslavjanskich nazvanij ryb. Kijów: Naukova dumka.
Lewandowski, A., Radkiewicz, J. 1991. Bocian w mowie i folklorze. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Markowski, A. 1990. Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny, t. 1-2. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza o Kulturze”.
Miodunka, W. 1980. Teoria pól językowych. Społeczne i indywidualne ich uwarunkowania. Warszawa–Kraków: PWN.
Nitsch, K. 1916. Prasłowiańskie . Kraków: PAU.
Nitsch, K. 1918. Z geografii wyrazów polskich. Rocznik Slawistyczny 8, s. 60–148.
Osipowicz, A. 1893. Nazwy ludowe głosów zwierząt, ptaków itd. i tłumaczenie znaczenia niektórych z nich w mowie ludzkiej. Wisła 7, s. 174–175.
Pelcowa, H. 2015. Słownik gwar Lubelszczyzny, t. III: Świat zwierząt. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Rak, M. 2007. Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza (na tle porównawczym). Kraków: Wydawnictwo «scriptum».
Reichan, J., Woźniak, K. 2004. Polskie atlasy dialektologiczne i etnograficzne. Kraków: Lexis.
Sierociuk, J. 2019. Gwara – nasz język, nasze dziedzictwo. Przegląd Wielkopolski 3 (125), s. 4–12.
Sierociuk, J. 2021. Wielkopolskie Słowniki Regionalne. Gwary Dziś 14, s. 289–305: https://doi.org/10.14746/gd.2021.14.25.
Smyl, J. 1965. Nazwy ptaków w dialektach Warmii i Mazur. Prace Filologiczne 4, s. 145–153.
Sojka-Masztalerz, H. 2010. O inwektywach zwierzęcych w języku polskim. Acta Universitatis Wratislaviensis 8 (18), s. 11–24.
Steffen, W. 1986. Wyrazy „lepsze” i „gorsze”. Język Polski 5, s. 336–340.
Strutyński, J. 1965. Sposoby naśladowania głosów ptaków w języku polskim. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze 114, z. 15, s. 85–117.
Strutyński J. 1972. Polskie nazwy ptaków krajowych. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Strutyński, J. 1986. Słowiańskie nazwy ryb oparte na prasłowiańskim rdzeniu *běl-. W: Slawistyczne studia językoznawcze, red. M. Basaj, W. Boryś, H. Popowska-Taborska, s. 381–386. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Warchoł, S. 1986. Znaczenie dialektologii w badaniach z zakresu zoonimii. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica 12, s. 195–210.
Warchoł, S. 1989. Uwagi o kwestionariuszu do badania zoonimii ludowej. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 34, s. 287–292.
Warchoł, S. 1993a. Systemy zoonimiczne w gwarach mieszanych i przejściowych wschodniej Lubelszczyzny. W: Systemy onomastyczne w słowiańskich gwarach mieszanych i przejściowych, red. S. Warchoł, s. 319–362. Lublin: Spółka „Beta”.
Warchoł, S. 1993b. Kwestionariusz do badania zoonimii ludowej w Polsce (na tle słowiańskim). Lublin: Spółka „Beta”.
Wróbel, A. 1991. Z dziejów chełmińskiej terminologii rolniczej. Cz. 1. Nazwy zwierząt i ptaków domowych. Acta Universitatis Nicolai Copernici. Filologia Polska. Językoznawstwo 36, s. 97–117.
Zaręba, A. 1953. Z geografii i historii wyrazów wrona, g(l)apa ‘Corvus cornix’. Sprawozdania z posiedzeń naukowych IJ UJ za rok ak. 1952/53, s. 30–35.
Zaręba, A. 1958. Forma zawołań na zwierzęta jako problem geografii lingwistyczno-geograficznej. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Językoznawcze 17, z. 1, s. 31–42.
Zaręba, A. 1963. Z geografii i historii wyrazów polskich : 2. Wrona, g(lapa) ‘Corvus cornix’. Zeszyty Naukowe UJ LX. Prace Językoznawcze 5, s. 123–158.
Zierhoffer, K. 1961. Szpak i skorzec w gwarach i historii języka polskiego na tle ogólnosłowiańskim. W: Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk za III i IV kwartał 1961 r., red. S. Weyman, s. 266–267. Poznań: Wydawnictwo PTPN.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
http://orcid.org/0000-0002-4094-2743
