AŃTOP, ĆRULKI i WINTBOJTEL, czyli o krajeńskich germanizmach kulinarnych
Abstrakt
Zapożyczenia niemieckie stanowią immanentną część zasobu leksykalnego gwar krajeńskich (co też w dyskursie naukowym niejednokrotnie akcentowano). Biorąc pod uwagę niezwykle skomplikowaną historię Krajny, regionu położonego w północno-zachodniej Polsce, na styku Wielkopolski i Pomorza, występowanie w mowie Krajniaków elementów niemieckiej proweniencji – jednostek niebywale żywotnych, wysokofrekwencyjnych i stosunkowo łatwo identyfikowalnych – nie powinno zaskakiwać. Celem artykułu jest
kilkupłaszczyznowa – genetyczna, strukturalna i semantyczna – charakterystyka krajeńskich germanizmów, należących do jednego z najliczniej reprezentowanych i najbardziej zróżnicowanych w polszczyźnie (także ludowej) pól tematycznych, jakim są bezsprzecznie kulinaria. Przedmiot bliższej analizy stanowi słownictwo dyferencjalne (w stosunku do języka ogólnopolskiego), wyekscerpowane z dwóch opracowań leksykograficznych, dokumentujących językowe bogactwo „krainy na rubieży”, mianowicie: pięciotomowego
Słownictwa krajniackiego. Słownika gwary wsi Podróżna w Złotowskiem Władysława Brzezińskiego (1982–2009) i popularnonaukowego Małego słownika gwary krajeńskiej Jowity Kęcińskiej-Kaczmarek (2017), a także atlasów dialektologicznych: Atlasu językowego kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich (1964–1978) oraz Atlasu języka i kultury ludowej Wielkopolski (1979–2005).
Słowa kluczowe
leksyka kulinarna, zapożyczenia niemieckie, polsko-niemieckie kontakty językowe, Krajna, gwary krajeńskie
Bibliografia
Brzeziński, W. (1982). Wstęp. W: tegoż, Słownictwo krajniackie. Słownik gwary wsi Podróżna w Złotowskiem, t. I: A–G (VII–XLVII). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Callier, E. (1886). Powiat nakielski w XVI stuleciu. Szkic geograficzno-historyczny [image/x.djvu]. Pozyskano z https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/2131/edition/3636/content [data dostępu: 10.05.2021].
Kęcińska-Kaczmarek, J. (2011). Bogactwa Krajny – kultura niematerialna: język, ludzie, organizacje. W: tejże, Krajeńskie ścieżki (112–124). Złotów: Muzeum Ziemi Złotowskiej.
Kęcińska-Kaczmarek, J. (2017). Co o gwarach krajeńskich wiedzieć warto? W: tejże, Mały słownik gwary krajeńskiej (14–20). Złotów–Wielki Buczek: Instytut Kaszubski w Gdańsku, Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Wielkim Buczku, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Krajna Złotowska” w Złotowie.
Kołatka, K. (2009). O germanizmach w gwarach Krajny (niepublikowana praca magisterska). Wydział Humanistyczny Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego. Bydgoszcz.
Kołatka, K. (2010). Współczesny obraz germanizmów leksykalnych na Krajnie Sępoleńskiej i Krajnie Złotowskiej – próba porównania, Linguistica Bidgostiana, VII, 102–120.
Kołatka, K. (2011). „Krajna? A gdzie to jest?” Nazwa i granice Krajny jako przedmiot badań różnych dyscyplin naukowych, Promotio Geographica Bydgostiensia, VII, 55–70.
Kołatka, K. (2016). Germanizmy leksykalne w gwarach Krajny. Mechanizmy asymilacyjne, Linguistica Bidgostiana. Series Nova, 2, 63–89.
Kołatka, K. (2020). Tożsamość regionalna mieszkańców Krajny. Studium językowo-kulturowe. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Krajna-Wielatowski, A. (1928). Ziemia Złotowska [image/x.djvu]. Pozyskano z https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/8390/edition/15223/content [data dostępu: 10.05.2021].
Nitsch, K. (1954). Charakterystyka porównawcza dialektów zachodnio-pruskich. W: tegoż, Wybór pism polonistycznych, t. III: Pisma pomorzoznawcze (322–344). Wrocław–Kraków: Zakład imienia Ossolińskich – Wydawnictwo.
Szafran, P. (1961). Osadnictwo historycznej Krajny w XVI–XVIII w. (1511–1772). Gdańsk: Gdańskie Towarzystwo Naukowe.
Zagórski, Z. (1964). Gwary Krajny. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Netografia
https://deutsch-plattdeutsch.de/ [data dostępu: 18.05.2021]
https://www.dict.cc/ [data dostępu: 18.05.2021]
https://www.duden.de/ [data dostępu: 18.05.2021]
https://plattmakers.de/ [data dostępu: 18.05.2021]
https://pl.pons.com/ [data dostępu: 18.05.2021]
Źródła
AJK – Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, Tom wstępny, z. I–VI oraz Suplement do z. I–VI, red. Z. Stieber, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1964–1969; z. VII, red. Z. Stieber, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1970; z. VIII, red. Z. Stieber, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1971; z. IX–XV, red. H. Popowska-Taborska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1972–1978.
AJW – Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, t. I–II, red. Z. Sobierajski i J. Burszta, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1979; t. III–V, red. Z. Sobierajski i J. Burszta, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1982–1989; t. VI, red. Z. Sobierajski i J. Burszta, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1991; t. VII, red. Z. Sobierajski, Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1992; t. VIII–XI, red. Z. Sobierajski, Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 1994–2005.
MSGK – J. Kęcińska-Kaczmarek, Mały słownik gwary krajeńskiej, Złotów–Wielki Buczek: Instytut Kaszubski w Gdańsku, Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego w Wielkim Buczku, Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania „Krajna Złotowska” w Złotowie, 2017.
SK – W. Brzeziński, Słownictwo krajniackie. Słownik gwary wsi Podróżna w Złotowskiem; t. I: A–G, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1982; t. II: H–N, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1987; t. III: O–PRY, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk,1992; t. IV: PRZ–T, Warszawa: Wydawnictwo Energeia, 1995; t. V: U–Ż oraz Uzupełnienia, Wrocław: Jadwiga Brzezińska, 2009.
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Polska
https://orcid.org/0000-0003-3709-5587
