To, co się wymknęło: dekonstrukcja amalgamatów pojęciowych i nowe amalgamaty w wierszu "Chirurgiczna precyzja" Stanisława Barańczaka
Abstrakt
W artykule przedstawia się nowe odczytanie wiersza Chirurgiczna precyzja, zgodnie z którym jest to nie tylko wiersz autotematyczny, ale również realizacja Barańczakowskiego programu krytyki języka, odniesionej tym razem nie do języka PRL, lecz do oficjalnego politycznego dyskursu militarnego USA. Uzasadnieniem dla takiego odczytania jest teza, że tytułowa chirurgiczna precyzja nie przywołuje polskiego wyrażenia, lecz jego
angielski pierwowzór surgical precision i związane z nim wyrażenia surgical strike i precision strike odnoszące się do precyzyjnych nalotów bombowych. W analizie wykorzystuje się teorię integracji pojęciowej dla pokazania, w jaki sposób Barańczak dekonstruuje angielskie amalgamaty, których przestrzeniami wyjściowymi są wojna i chirurgia, a także w jaki sposób tworzy nowe amalgamaty oparte na odpowiadających im przestrzeniach wyjściowych w polszczyźnie.
Słowa kluczowe
lingwistyka kognitywna, poetyka kognitywna, teoria integracji pojęciowej
Bibliografia
Barańczak, S. (1974). Sztuczne oddychanie. Londyn: Aneks.
Barańczak, S. (1990a). Tablica z Macondo. Londyn: Aneks.
Barańczak, S. (1990b). Mały, lecz maksymalistyczny Manifest translatologiczny albo: tłumaczenie się z tego, że tłumaczy się wiersze również w celu wytłumaczenia innym tłumaczom, iż dla większości tłumaczeń wierszy nie ma wytłumaczenia, Teksty Drugie, 3, 7–66.
Barańczak, S. (1992). Ocalone w tłumaczeniu. Szkice o warsztacie tłumacza poezji z dołączeniem małej antologii przekładów. Poznań: Wydawnictwo a5.
Barańczak, S. (1995). Pegaz zdębiał. Londyn: Wydawnictwo Puls.
Dembińska-Pawelec, J. (1999). Światy możliwe w poezji Stanisława Barańczaka. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Dobrzyńska, T. (1994). Mówiąc przenośnie… Studia o metaforze. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Evans, V., Green, M. (2006). Cognitive Linguistics: An Introduction. Edinburgh: Edinburgh University Press.
Fauconnier, G., Turner, M. (2002). The way we think. Conceptual blending and the mind’s hidden complexities. New York: Basic Books.
Głowiński, M. (1997). Narracje literackie i nieliterackie. Kraków: Universitas.
Głowiński, M. (2016). Poezja i wielkie gadanie (Norwid – Szymborska – Barańczak). W: A. Kołakowski, A. Mencwel, J. Migasiński, P. Rodak, M. Szpakowska (red.), Wśród ludzi, rzeczy i znaków. Krzysztofowi Pomianowi w darze (539–548). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Górniak, K. (2014). Jak przetłumaczyć samego siebie? O dwujęzyczności w Tablicy z Macondo… Stanisława Barańczaka. W: M. Kresa (red.), Młodzi o języku (67–78). Warszawa: Instytut Języka Polskiego UW.
Guz M. (2006). Słowa w lustrze: pleonazm – semantyka – pragmatyka, Agnieszka Małocha-Krupa, Wrocław 2003 [recenzja], Prace Językoznawcze, 8, 132–137.
Hougaard, A. (2005). Conceptual disintegration and blending in interactional sequences: A discussion of new phenomena, processes vs. products, and methodology, Journal of Pragmatics, 37(10), 1653–1685.
Hussey, M. (red.). (1991). Virginia Woolf and War: Fiction, Reality, and Myth. Syracuse Syracuse University Press.
Kandziora, J. (2001a). “That which is slipping away”: On Exposing the Idiom in Stanisław Barańczak’s “Surgical Precision” (P. Pyrka, tłum.), Teksty Drugie, 2012, 1, 172–187.
Kandziora, J. (2001b). „To, co się wymyka”. O prześwietlaniu idiomu w Chirurgicznej precyzji Stanisława Barańczaka, Teksty Drugie, 6, 151–164.
Kandziora, J. (2003a). Między wyobraźnią traumatyczną i geometryczną. Filozoficzne przestrzenie Chirurgicznej precyzji Stanisława Barańczaka I, Pamiętnik Literacki, 94(2), 125–155.
Kandziora, J. (2003b). Między wyobraźnią traumatyczną i geometryczną. Filozoficzne przestrzenie Chirurgicznej precyzji Stanisława Barańczaka II, Pamiętnik Literacki, 94(3), 125–150.
Kosiński, M. (2007). Teoria metafory pojęciowej a teoria amalgamatów. Rozważania na marginesie analizy Głosu w sprawie pornografii Wisławy Szymborskiej. W: A. Libura (red.), Amalgamaty kognitywne w sztuce (95–111). Kraków: Universitas.
Lakoff, G. (1991). Metaphor and war: the metaphor system used to justify War in the Gulf, Peace Research, 23(2/3), 25–32.
Libura A. (2010). Teoria przestrzeni mentalnych i integracji pojęciowej. Struktura modelu i jego funkcjonalność. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Linde-Usiekniewicz, J. (2017). Amalgamaty pojęciowe w dyskursie o otyłości. W: D. Filar, P. Krzyżanowski (red.), Barwy słów. Studia lingwistyczno-kulturowe (455–472). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Linde-Usiekniewicz, J. (2020). Conceptual blends in Polish anti-refugee rhetoric, Cognitive Linguistics, 31(4), 647–675. DOI: https://doi.org/10.1515/cog-2019-0009.
Małocha-Krupa, A. (2003). Słowa w lustrze: pleonazm – semantyka – pragmatyka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Mierzwińska-Hajnos, A. (2014). More than Blends and Compounds. Conceptual Integration Theory behind Plant-Related Linguistic Expressions in Polish and English, Lublin Studies in Modern Languages and Literature, 39(2), 65–89.
Misiak, I. (2007). Stanisława Barańczaka dialog chirurga i demiurga, Teksty Drugie, 3, 69–92.
Mitchell, G.R., McTigue, K. (2007). The US obesity “epidemic”: Metaphor, method, or madness?, Social Epistemology, 21(4), 391–423.
van Nieukerken, A. (2007). Zasady konstruowania zdarzenia w poezji Stanisława Barańczaka. W: J. Dembińska-Pawelec, D. Pawelec (red.), „Obchodzę urodziny z daleka…”. Szkice o Stanisławie Barańczaku (136–156). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Niezgoda, T. (2014). Amalgamat POLSKA JAKO CHRYSTUS NARODÓW, Studia Religiologica, 47(1), 17–31.
Pietrych, K. (2007). (…) gdybym chciał wam powiedzieć to wszystko, o czym milczę – doświadczenie choroby w Chirurgicznej precyzji. W: J. Dembińska-Pawelec, D. Pawelec (red.), „Obchodzę urodziny z daleka…”. Szkice o Stanisławie Barańczaku (111–135). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Narodowy Korpus Języka Polskiego. Pozyskano z: http://nkjp.pl/
Pustkowski, H. (1973). Obraz frazeologiczny we współczesnej poezji polskiej. W: S. Skwarczyńska (red.), Poetyka i stylistyka słowiańska (82–87). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Reimann, A. (2011). „Z okna na którymś piętrze ta aria Mozarta” – wiersz z muzycznym akcentem, Pamiętnik Literacki, 52(3), 113–136.
Sperber, D., Wilson, D. (2011). Relewancja. Komunikacja i poznanie. Kraków: Tertium.
Tarnogórska, M. (2019). Kuglowanie teorią. Casus Stanisława Barańczaka. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis, Studia Poetica, 7, 137–149.
Trubicka, H. (2011). Stanisław Barańczak jako krytyk języka. Wokół dwóch esejów z tomu Poezja i duch Uogólnienia, Przestrzenie Teorii, 16, 133–156.
Walczak, M. (2013). Chirurgiczna precyzja Stanisława Barańczaka wobec problemów tożsamościowych. W: J. Wróbel, A. Latocha, K. Makieła (red.), Pęknięcia, granice, przemiany: tożsamościowe transgresje w literaturze XX i XXI wieku (95–104). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Waszakowa, K. (2017). Kognitywno-komunikacyjne aspekty słowotwórstwa. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Zawisławska, M. (2011). Metafora w języku nauki: na przykładzie nauk przyrodniczych. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
