O Norwidowskich obrazach barwy żółtej
Abstrakt
Pole słowotwórcze żółtego nie jest w pismach Norwida bardzo rozbudowane (liczy osiem leksemów), niezbyt liczne są też użycia poszczególnych jednostek (łącznie jest to 40 użyć). Są one jednak bardzo interesujące ze względu na to, że bardzo rzadko po prostu informują o barwie kogoś lub czegoś, najczęściej mają zaś wyraźny ładunek aksjologiczny: zupełnie wyjątkowo kontekstowo pozytywny, zwykle – mniej lub bardziej negatywny. Do wyrażenia tego negatywnego wartościowania dość rzadko wykorzystuje poeta systemowe
środki słowotwórcze (por. derywaty pożółkły, zżółknąć), znacznie częściej – różnego rodzaju środki leksykalne, składniowe czy tekstowe. Niejednokrotnie dopiero lektura szerszego kontekstu bądź też znajomość nieujęzykowionych faktów kulturowych pozwalają właściwie odczytać negatywne waloryzowanie leksyki dotyczącej koloru żółtego. Barwę żółtą najczęściej przypisuje Norwid różnorakim artefaktom, z których najliczniejszą grupą są nazwy części ubioru. Drugim obszerniejszym kręgiem tematycznym jest świat roślin. Znacznie rzadziej żółty i jego derywaty odnoszą się do sfer tematycznych „człowiek” i „kosmos: niebo i światło niebieskie”, a tylko w pojedynczych użyciach do kręgów „świat zwierząt” i „przyroda nieożywiona”.
Słowa kluczowe
Cyprian Norwid, idiolekt, semantyka, konotacja, wartościowanie, kolor, żółty
Bibliografia
Badyda, E. (2008). Świat barw – świat znaczeń w języku poezji Zbigniewa Herberta. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Bawej, I. (2017). Żółty w języku polskim i gelb w języku niemieckim. Semantyczna analiza porównawcza, Prace Językoznawcze, 19(3), 5–25.
Benenowska, I. (2011). O kolorach w języku (na tle różnych perspektyw badawczych). W: B. Afeltowicz i in. (red.), In silva verborum: prace dedykowane profesor Ewie Pajewskiej z okazji 30-lecia pracy zawodowej (47–62). Szczecin: Volumina.pl Daniel Krzanowski.
Buttler, D. (1974). Polski dowcip językowy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Cygal-Krupa, Z. (2004). Kolor żółty i złoty w Panu Tadeuszu, Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica, 2, 59–69.
Dambek, Z. (2012). Kariera szlafroka, czyli o karykaturach szlachciców. W: Z. Dambek, Cyprian Norwid a tradycje szlacheckie (118–130). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Dąbrowska, A. (2002). Symbolika barw i światła w poezji Jana Kasprowicza. Bydgoszcz: Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego.
Engelking-Teleżyńska, E. (1987). Kolorystyka w Vade-mecum Norwida, Poradnik Językowy, 9–10, 671–683.
Górecka, E. (2012). Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego gry barwą z wyobraźnią i kulturą. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego.
Gross, R. (1990). Dlaczego czerwień jest barwą miłości. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
Handke, K. (2002). Słownictwo pism Stefana Żeromskiego, t. 5: Świat barw. Kraków: Universitas.
Handke, K. (2010). Pole semantyczne barw fioletu w twórczości Stefana Żeromskiego, Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 45, 49–64.
Javorska, G. (2003). Ukraińskie barwy жoетuй i зoлoтый: świat natury i świat namalowany. W: R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne, cz. 2 (123–133). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Kaptur, E. (2011). Semantyka i funkcje barwy czerwonej w Solaris Stanisława Lema, Poznańskie Studia Polonistyczne, 18(1), 19–34.
Kaptur, E. (2017). Nazwy barw w powieściach Michała Choromańskiego. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Komorowska, E., Stanulewicz, D. (2018). Polskie i rosyjskie słownictwo barw. Asocjacje i znaczenia. Szczecin: Volumina.pl Daniel Krzanowski.
Korpysz, T. (2008). Uwagi o komizmie stylistycznym w pismach Cypriana Norwida, Poradnik Językowy, 9, 7–17.
Kustova, G., Rachilina, E. (2003). O nazwach barw зелëный i жëлтый w języku rosyjskim. W: R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne, cz. 2 (23–36). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Norwid, C. (1971–1976). Pisma wszystkie (J.W. Gomulicki, zebrał, tekst ustalił, wstępem i uwagami krytycznymi opatrzył), t. 1–11. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Pawelec R. (1991). Epizod. Interpretacja wiersza Norwida. W: J. Chojak, E. Teleżyńska (red.), Czemu i Jak czytamy Norwida (55–56). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Pawłowski, A., Stanulewicz, D. (2018). Barwa w języku, literaturze, kulturze oraz innych dziedzinach. Pozyskano z: http://phc.uni.wroc.pl/pl/Bibliografie_spec.html [data dostępu: 15.09.2020].
Seiffert, I. (2009). Barwy Afryki w utworach Henryka Sienkiewicza. W: T. Korpysz,
A. Kozłowska (red.), Język pisarzy jako problem lingwistyki (265–285). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.
Skorupska-Raczyńska, E. (2002). Barwy świata natury w Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej, Studia Językoznawcze,1, 339–353.
Teleżyńska, E. (1989). Czerwień i błękit w liryce Norwida, Słowackiego i Mickiewicza, Pamiętnik Literacki, 4, 159–170.
Teleżyńska, E. (1990). „Gałąź bzu białego i cyprysowa czarność”, czyli o barwie białej i czarnej w poezji Norwida. W: J. Chojak, J. Puzynina (red.), Studia nad językiem Cypriana Norwida (123–152). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Teleżyńska, E. (1991). Garść fiołków, białe kwiaty, srebrne kłosy. W: J. Chojak, E. Teleżyńska (red.), Czemu i Jak czytamy Norwida (55–56). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Teleżyńska, E. (1994). Nazwy barw w twórczości Cypriana Norwida. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Teodorowicz-Hellman, E. (2003). Postrzeganie świata roślin, zwierząt i ludzi poprzez nazwę barwy żółty w języku polski oraz gul w języku szwedzkim. W: R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne, cz. 2 (135–150). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Tokarski, R. (1995). Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Vaňková, I. (2003). Kolory w czeskim językowym obrazie świata: barwa žlutá. W: R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne, cz. 2 (69–87). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Waszakowa, K. (2000). Podstawowe nazwy barw i ich prototypowe odniesienia. Metodologia opisu porównawczego. W: R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne, cz. 1 (17–28). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Waszakowa, K. (2001). Bliskość znaczeniowa nazw barw żółtej i zielonej w polskim językowym obrazie świata, Prace Filologiczne, 46, 637–647.
Waszakowa, K. (2003a). Językowe i kulturowe odniesienia nazwy barwy żółtej we współczesnej polszczyźnie. W: R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne, cz. 2 (99–121). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Waszakowa, K. (2003b). Porównanie znaczeń podstawowych nazw barwy żółtej w języku polskim, czeskim, rosyjskim, ukraińskim i szwedzkim. W: R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Studia z semantyki porównawczej. Nazwy barw. Nazwy wymiarów. Predykaty mentalne, cz. 2 (163–188). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Wierzbicka, A. (1999). Znaczenie nazw kolorów i uniwersalia widzenia. W: A. Wierzbicka, Język – umysł – kultura (405–449). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wojtasińska, D. (2018). Stroje w Norwidowskich pismach. W: P. Abriszewska, G. Halkiewicz-Sojak, I. Dobrzeniecka, D. Wojtasińska (red.), Norwidowski świat rzeczy (391–407). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Wróblewski, P. (1978). Stylistyczna funkcja określeń barw w prozie Brunona Schulza, Przegląd Humanistyczny, 7/8, 57–73.
Zaręba, A. (1954). Nazwy barw w dialektach i historii języka polskiego. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0001-6578-5839
