Степени словообразовательной мотивации в дискурсивной перспективе (на материале русского языка)
Abstrakt
Stopniowalność motywacji słowotwórczej w perspektywie dyskursu (na materiale języka rosyjskiego) Nawiązując do wybranej literatury przedmiotu, autorka prezentuje na materiale języka rosyjskiego zagadnienie stopnia motywacji słowotwórczej wyrazów o wspólnym rdzeniu, tworzących gniazdo słowotwórcze. Ukazuje także problemy dotyczące słabnięcia więzi semantycznej między wyrażeniem pochodnym a jego podstawą słowotwórczą, wskazując na skalarny charakter zjawiska: od pełnej motywacji do jej zaniku. Badaniu podlegają afiksalne wyrazy pochodne, zarówno te, w których motywacja dotyczy ich części rdzennej, tematu słowotwórczego oraz formantu, jak i struktur o rdzeniu pustym semantycznie. Niewielki rejestr tych drugich zostaje zlokalizowany w słownictwie potocznym o funkcji ekspresywnej. Kwestia osłabionej motywacji jest omawiana także w perspektywie historycznego rozwoju słownictwa, w tym interakcji między językiem starorosyjskim a cerkiewnosłowiańskim. Na materiale złożeń z pierwszym członem благо- analizowana jest z jednej strony aktualizacja wewnętrznej struktury tego typu compositów, zaś z drugiej – wzmocnienie ich motywacji słowotwórczej w dyskursie religijnym, pełniącym rolę kolektywnego konceptualizatora wyrażającego religijny obraz świata.
Pезюме
Статья посвящена анализу на материале русского языка шкалы словообразовательной мотивированности однокоренных слов и ослабления их семантических связей до полной десемантизации. Поставлен вопрос о мотивации производных слов не только корнем и основой, но и формантами. Возможна мотивация аффиксальной моделью при семантически пустом корне, это характерно для экспрессивного разговорного словообразования. Появление слабомотивированных
слов также связано с историческими процессами в лексике, в том числе со взаимодействием древнерусского языка с церковнославянским. Данный вопрос рассматривается на материале композитов с препозитивной частью благо-. Показана актуализация внутренней структуры таких композитов и усиление их мотивации в религиозном дискурсе, выступающем как коллективный концептуализатор, выражающий религиозную картину мира.
Słowa kluczowe
słowotwórstwo, motywacja słowotwórcza, stopień motywacji, dyskurs religijny; КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: словообразование, словообразовательная мотивация, степени мотивации, религиозный дискурс
Bibliografia
Chernysheva, M.I. (2009). Ukhodi͡ashchie slova, uskolʹzai͡ushchie smysly. Moskva: Izdatelʹstvo Moskovskogo gosudarstvennogo universiteta pechati.
Dokulil, M. (1962). Tvořeni slov v češtině I. Teorie odvozování slov. Praha.
Doroszewski, W. (1952). Podstawy gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Fuko, M. (1996). Arkheologii͡a znanii͡a. Kiev: Nika-T͡sentr.
Kamchatnov, A.M. (2013). Lzheimennoe slovoobrazovanie, Vestnik Literaturnogo instituta im. A.M.Gorʹkogo, № 3, 22–32.
Kubri͡akova, E.S. (1976). Teorii͡a motivat͡sii i opredelenie stepeneĭ motivirovannosti proizvodnogo slova, Aktualʹnye problemy russkogo slovoobrazovanii͡a. Nauchnye trudy, № 174, 285–292.
Kubri͡akova, E.S. (1998). Aktualʹnye problemy izuchenii͡a slovoobrazovatelʹnykh sistem slavi͡anskikh i͡azykov. W: Nauchnye doklady filologicheskogo fakulʹteta MGU. K KhII Mezhdunarodnomu s”ezdu slavistov v Krakove. Vypusk 3 (53–71). Moskva: Filologicheskiĭ fakulʹtet MGU im. M.V. Lomonosova.
Kubri͡akova, E.S. (1999). Kognitivnye aspekty slovoobrazovanii͡a i svi͡a¬zannye s nimi pravila inferent͡sii (semanticheskogo vyvoda) W: R. Belentschikow (red.), Neue Wege der slavistischen Wortbildungsforschung. Vergleichende Studien zu den Slavischen Sprachen und Literaturen. Band 3 (23–36). Frankfurt am Mein: Peter Lang.
Kubri͡akova, E.S. (2010). Rolʹ analogii v porozhdenii novykh proizvodnykh slov. Novye i͡avlenii͡a v slavi͡anskom slovoobrazovanii: sistema i funkt͡sionirovanie. W: E.V. Petrukhina (red.), Doklady XI Mezhdunarodnoĭ nauchnoĭ konferent͡sii Komissii po slavi͡anskomu slovoobrazovanii͡u pri Mezhdunarodnom komitete slavistov (14–25). Moskva: MGU.
Kubri͡akova, E.S. (2013). O motivirovannosti proizvodnykh slov (kognitivno-semioticheskiĭ aspekt problemy). W: K. Buzássyová, B. Chocholová (red.), Motivované slovo v lexikálnom systéme jazyka. Zborník zo 7. medzinárodnej konferencie Komisie pre výskum tvorenia slov v slovanských jazykoch pri Medzinárodnom komitéte slavistov (Bratislava 27. 09–01.10.2004) (19–27). Bratislava: Veda.
Panov, M.V. (1999). Pozit͡sionnai͡a morfologii͡a russkogo i͡azyka. Moskva: Nauka – Shkola «I͡aRK».
Petrukhina, E.V. (2013). Osobennostislovoobrazovanii͡avt͡serkovno-religioznomdiskurse russkogo i͡azyka: stilisticheskie funkt͡sii t͡serkovnoslavi͡anizmov. W: Słowotwórstwo a nowe style funkcjonalne języków słowiańskich / Word-formation and the new functional styles of Slavic languages. Papers in thematic session. KhV International Congress of Slavists. Belorus, Minsk 20–27.08.2013 (110–135). Siedlce: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego.
Potebni͡a, A.A. (1999). Myslʹ i i͡azyk. Sobranie trudov. Moskva: Labirint.
Revzina, O.G. (2005). Diskurs i diskursivnye format͡sii, Kritika i semiotika, vyp. 8, 66–78.
Revzina, O.G. (2012). Perestroĭka russkoĭ stilisticheskoĭ sistemy v KhKhI veke. W: Mezhdunarodnyĭ nauchnyĭ simpozium «Slavi͡anskie i͡azyki i kulʹtury v sovremennom mire». Trudy i materialy (249–250). Moskva: MGU. Russkai͡a grammatika (1980). T.1. Moskva: Nauka.
Stepanov, I͡u.S. (1995). Alʹternativnyĭ mir. Diskurs. W: Fakt i print͡sip prichinnosti I͡azyk i nauka kont͡sa 20 veka (35–73). Moskva: Institut i͡azykoznanii͡a RAN.
Trubet͡skoĭ, N.S. (1990). Obshcheslavi͡anskiĭ ėlement v russkoĭ kulʹture, Voprosy i͡azykoznanii͡a, № 2–3, 122–139.
Ulukhanov, I.S. (2005). Motivat͡sii͡a v slovoobrazovatelʹnoĭ sisteme russkogo i͡azyka. Moskva: Azbukovnik.
Vinokur, G.O. (1959 [1946]). Zametki po russkomu i͡azyku slovoobrazovanii͡u. Izbrannye raboty po russkomu i͡azyku. Moskva: Uchpedgiz.
Waszakowa, K. (2012). Kognitywno-komunikatywna funkcja motywacji słowotwórczej. W: P. Dragićević (red.), Tvorba reči i njeni pecypci y clovenskim jezicima (53–64). Belgrad: Uniwersytet w Belgradzie.
Waszakowa, K. (2015). Kognitywistyczne ujęcia derywatów słowotwórczych a koncepcja Miloša Dokulila, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego LXXI, 111–126.
Waszakowa, K. (2016). Aktualność niektórych idei i koncepcji teoretycznych Profesora Witolda Doroszewskiego z zakresu semantyki i słowotwórstwa, Poradnik Językowy 1, 31–44.
Waszakowa, K. (2017). Kognitywno-komunikacyjne aspekty słowotwórstwa. Wybrane zagadnienia opisu derywacji w języku polskim. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Słowniki
Bezrukova V.S. (2000). Osnovy dukhovnoĭ kulʹtury (ėnt͡siklopedicheskiĭ slovarʹ pedagoga). Ekaterinburg. Pozyskano z http://cult-lib.ru/doc/dictionary/spiritualculture/fc/slovar-193-3.htm#zag-273
Dʹi͡achenko, G. (1903/2013). Polnyĭ t͡serkovnoslavi͡anskiĭ slovarʹ. Pozyskano z http://www.slavdict.narod.ru/_0184.htm.
Dalʹ, V. (1956). Tolkovyĭ slovarʹ zhivogo velikorusskogo i͡azyka. Moskva: Nauka.
Ozhegov, S.I., Shvedova, N.I͡u. (1992). Tolkovyĭ slovarʹ russkogo i͡azyka. Moskva: Russkiĭ i͡azyk.
Shirshov, I.A. (2004). Tolkovyĭ slovoobrazovatelʹnyĭ slovarʹ russkogo i͡azyka. Moskva: AST.
Slovarʹ russkogo i͡azyka KhI-KhVII vv. (1975) Moskva: Nauka.
Svodnyĭ slovarʹ sovremennoĭ russkoĭ leksiki (1991). Moskva: Russkiĭ i͡azyk.
Tikhonov, A.N. (1985). Slovoobrazovatelʹnyĭ slovarʹ russkogo iazyka ͡ . Moskva: Russkiĭ iazyk
Московский государственный университет им.М.В.Ломоносова, Москва Federacja Rosyjska
https://orcid.org/0000-0003-3603-7465
