Istokorenska (ne)vzporednost tvorjenk s pomenom vršilca dejanja in nosilca stanja v slovenščini
Abstrakt
Tworzenie nazw wykonawcy czynności i nosiciela stanu od tej samej podstawy słowotwórczej w języku słoweńskim
W artykule wykorzystano materiał słoweńskiego słownika SSKJ 2 oraz korpusu Gigafida 2.0 w celu ukazania potencjału tworzenia od tej samej podstawy słowotwórczej par rzeczowników reprezentujących kategorię nazw wykonawców czynności (A) i kategorię nazw nosicieli stanów (CofS). Przeprowadzona analiza pozwala na wyciagnięcie wniosku, że możliwość równoległego tworzenia dwóch typów struktur słowotwórczych uzależniona jest od dwóch czynników: gramatycznych i semantycznych właściwości bazowego czasownika. Jeśli idzie o własności gramatyczne podstawy słowotwórczej, to ważną rolę odgrywa aspekt czasownika. Analiza pokazała bowiem, że czasowniki dokonane prefiksalne wykazują znacznie większą produktywność w zakresie tworzenia rzeczowników z rozpatrywanych kategorii. Możliwość równoległego tworzenia nazw A (w planie konceptualnym profilujących trajektor relacji) i CofS (profilujących landmark) od tej samej podstawy słowotwórczej jest typowa dla czasowników związanych z procesem komunikacji, zmianą, posiadaniem czegoś oraz z ciałem, natomiast czasowniki mentalne najrzadziej umożliwiają taką operację słowotwórczą. Znamienne jest także to, że analizowane pary rzeczowników nie są tworzone od czasowników ruchu. W dalszych badaniach nad tego typu parami derywacyjnymi należałoby uwzględnić również inne kategorie gramatyczne, m.in. przechodniość czasownika, a także role semantyczne jego argumentów.
Słowa kluczowe
język słoweński, słowotwórstwo, agens, nosiciel stanu, gramatyka kognitywna, trajektor, landmark; KLJUČNE BESEDE: slovenski jezik, besedotvorje, vršilec dejanja, nosilec stanja, kognitivna slovnica, trajektor, landmark
Bibliografia
Będkowska-Kopczyk, A. (2004). Jezikovna podoba negativnih čustev v slovenskem jeziku: kognitivni pristop. Ljubljana: Študentska založba.
Będkowska-Kopczyk, A., Jamnik, T. (2004). Razvoj kognitivističnega znanstvenega diskurza na Poljskem in v Sloveniji. V: E. Kržišnik (ur.), Členitev jezikovne resničnosti (165–178). Ljubljana: Filozofska fakulteta (Obdobja 22).
Langacker, R.W. (1987). Foundations of Cognitive Grammar. Volume I: Theoretical Prerequisites. Stanford: Stanford University Press.
Langacker, R.W. (1991). Foundations of Cognitive Grammar. Volume II: Descriptive Application. Stanford: Stanford University Press.
Onysko, A., Michel, S. (ur.) 2010. Cognitive Perspectives on Word Formation. Berlin/New York: Walter de Gruyter.
Tabakowska, E. (2005). Gramatika i predočavanje. Uvod u kognitivnu lingvistiku (M.-M. Stanojević, B. Kryżan-Stanojević, prevod in priredba). Zagreb: FF press.
Toporišič, J. (1975). Izpeljava slovenskih samostalnikov, Linguistica XV, 241–256.
Toporišič, J. (1991). Besedotvorno šolanje, Slavistična revija 39/2, 215–237. Dostopno na: http://www.dlib.si (Pridobljeno: 10. junij 2020).
Vidovič Muha, A. (1988). Slovensko skladenjsko besedotvorje: na primeru zloženk. Ljubljana: Partizanska knjiga.
Vidovič Muha, A. (2011). Slovensko skladenjsko besedotvorje. 2. razširjena in dopolnjena izdaja. Ljubljana: Znanstvena založba Filozofske fakultete.
Waszakowa, K. (2003). Kognitywne aspekty tworzenia nowych derywatów słowotwórczych (na przykładzie języka polskiego). V: I. Ohnheiser (ur.), Komparacja współczesnych języków słowiańskich, 1: Słowotwórstwo/Nominacja (411–435). Opole: Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej i Opolskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk.
Waszakowa, K. (2017). Kognitywno-komunikacyjne aspekty słowotwórstwa. Wybrane zagadnienia opisu derywacji w języku polskim. Warszawa: Wydawnictwa Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Źródła
Fran.si. Slovarji. Dostopno na: https://fran.si/. (Pridobljeno: junij 2020).
Gigafida 2.0. Dostopno na: https://www.cjvt.si/gigafida/. (Pridobljeno: 16. junij 2020).
Slovar slovenskega knjižnega jezika (izdaja v elektronski obliki, dostopno na Fran.si).
Slovenski pravopis 2001 (izdaja v elektronski obliki, dostopno na Fran.si.)
Univerza v Mariboru, Slovenija Słowenia
https://orcid.org/0000-0002-7267-6507
