Między formacjami prostymi a złożeniami. Kilka słów o ewolucji derywatów z przyimkami wtórnymi w polszczyźnie
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest derywatom tworzonym od wyrażeń przyimkowych typu międzydroże, śródżylny, przeciwatak, a zatem związanych z przyimkami tzw. wtórnymi. Jednostki tego typu stanowią pasmo pośrednie między derywatami z przyimkami pierwotnymi a złożeniami. Znane są staropolszczyźnie (por. np. poleboczny), jednak ich ekspansja przypada dopiero na dobę nowopolską (por. wewnątrzzakładowy, śródżylny, wokółksiężycowy). Status tych formacji dość łatwo podlega zmianom, ich genetyczną strukturę burzy szereg różnych czynników, powodując, że przechodzą do grupy derywatów prefiksalnych (np. międzyzakładowy) lub przeciwnie – compositów (por. śródmieście). Szczególną rolę w ich rozwoju odgrywa uzależnienie od obcych wzorów.
Słowa kluczowe
wyrażenia przyimkowe, słowotwórstwo, diachronia
Bibliografia
Grzegorczykowa, R., Laskowski, R., Wróbel, H. (red.). (1998). Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jadacka, H. (2001). System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000).Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Janowska, A. (2015). Kształtowanie się klasy polskich przyimków wtórnych. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Janowska, A. (2018). Kilka uwag o rozwoju wtórnych przyimków przestrzennych, Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 53, 43–58. DOI: 10.11649/sfps.2018.004.
Kaproń-Charzyńska, I. (2004). Prefiksy, sufiksy, prefiksoidy, sufiksoidy czy człony związane, Język Polski, 1, 16–28.
Kaproń-Charzyńska, I. (2008). Czasowniki z formantem ujemnym, LingVaria, 1, 49–59.
Kleszczowa, K. (2014).Tendencja językowa a przebieg procesów cząstkowych (na przykładzie prefiksacji imiennej). W: M. Jakubowicz, B. Raszewska-Żurek (red.), Etymologica, diachronica, slavica (439–447). Warszawa: Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, Fundacja Slawistyczna.
Kleszczowa, K. (2012). Wyrażenia przyimkowe w polskiej derywacji. W: B. Ćorić, R. Dragićević (red.), Tvorba reči i njeni resursi u slovenskim jezicima (121–129). Beograd: Filološki fakultet.
Kreja, B. (2000). Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Lewaszkiewicz, T. (1980). Panslawistyczne osobliwości leksykalne S. B. Lindego i jego projekt stworzenia wspólnego języka słowiańskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Słownik pojęciowy języka staropolskiego. Kierownik projektu: Bożena Sieradzka-Baziur. Pozyskano z: https://spjs.ijp.pan.pl.
Symoni-Sułkowska, J. (1987). Formacje rzeczownikowe utworzone od wyrażeń przyimkowych. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Tekiel, D. (1994). O przymiotnikach z cząstką między- we współczesnej polszczyźnie, Poradnik Językowy, 7, 11–19.
Waszakowa, K. (2001). Różnorodność i intensywność procesów przejmowania elementów obcych w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny, Poradnik Językowy, 6, 2–14.
Waszakowa, K. (2002). Współczesne słowotwórstwo polskie i czeskie wobec ekspansji zapożyczeń, Poradnik Językowy, 8, 3–18.
Waszakowa, K. (2005). Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Wierzchoń, P. (2014). Depozytorium leksykalne w języku polskim. Fotosuplement do Słownika warszawskiego, t. 22. Warszawa: Bel Studio.
Wójcikowska, E. (1991). Formacje atrybutywne typu podgórski, nadludzki w języku polskim. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Zarębski, R. (2012). Rzeczownikowe prefiksy obcego pochodzenia w historii języka polskiego. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
