Nazwiska mieszkańców parafii Turgiele i okolic w latach 1756–1766 – wybrane problemy badawcze
Abstrakt
Nazwiska stanowią jeden z wielu przedmiotów badań językoznawczych. Szczególnie interesujące są na obszarach pogranicznych – wielokulturowych, wieloetnicznych oraz wielojęzycznych. Jednym z takich obszarów jest parafia Turgiele na Wileńszczyźnie. W niniejszym artykule omówiono wybrane problemy badawcze powstałe na etapie analizy genetycznej nazwisk udokumentowanych w księgach chrztów parafii Turgiele w latach 1756–1766. Szczególną uwagę zwrócono na problem wielomotywacyjności nazwisk, które można etymologizować na gruncie kilku języków (litewskiego, polskiego oraz języków wschodniosłowiańskich), wielomotywacyjność nazwisk zakończonych na -ski / -cki oraz formy hybrydalne.
Słowa kluczowe
Wileńszczyzna, pogranicze, antroponimy, wieloetniczność, wielojęzyczność
Bibliografia
Słowniki i opracowania:
VA I – Biryla, M.V. (1966). Belaruskai͡a antrapanimii͡a. 1. Ulasnyi͡a imȋony-mi͡anushki, imȋony na bats'ku, prozvishchy. Minsk: Navuka i tėkhnika.
VA II – Biryla, M.V. (1966). Belaruskai͡a antrapanimii͡a. 2. Prozvishchy, utvoranyi͡a ad apeli͡atyŭnaĭ leksiki. Minsk: Navuka i tėkhnika.
LPŽ – Vanagas, A. (red.). (1985, 1989). Lietuvių pavardžių žodynas. T. 1–2. Vilnius: Mokslas. Pozyskano z http://pavardes.lki.lt [data dostępu: 04.2017].
NP I – Rymut, K. (1999). Nazwiska Polaków: słownik historyczno-etymologiczny. T. 1. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
NP II – Rymut, K. (2001). Nazwiska Polaków: słownik historyczno-etymologiczny. T. 2. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
SG – Sulimierski, F., Chlebowski, B., Walewski, W. (red.). (1880–1895). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego. Pozyskano z http://poliqarp.wbl.klf.uw.edu.pl/slownik-geograficzny [data dostępu: 05.2017].
SIWwPU – Rymut, K. (1995). Słownik imion współcześnie w Polsce używanych. Kraków: PAN. Instytut Języka Polskiego. Pozyskano z http://rcin.org.pl/dlibra/doccontent?lang=pl&action=ChangeMetaLangAction&id=233&change=Zmie%C5%84 [data dostępu: 02.09.2017].
SNWwPU – Rymut, K. (1992–1994). Słownik nazwisk współcześnie w Polsce używanych. T. 1–10. Kraków: PAN. Instytut Języka Polskiego. Pozyskano z http://www.herby.com.pl/ [data dostępu: 1–3.05.2017].
SSNO – Taszycki, W. (red). (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych. T. 1–7. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo PAN.
Źródła:
Księga Metryk Chrzestnych Kościoła Parafialnego Turgielskiego Nr 3. Turgiele 1756–1764.
Księga Metryk Chrzestnych Kościoła Parafialnego Turgielskiego Nr 4. Turgiele 1764–1780.
Literatura przedmiotu:
Berlińska, A. (1995). Elementy wschodniosłowiańskie w antroponimii Tykocina. W: M. Kondratiuk (red.), Badania dialektów i onomastyki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim (269–277). Białystok: Uniwersytet Warszawski. Filia w Białymstoku. Zakład Filologii Wschodniosłowiańskich.
Cywiński, B. (2012). Polska reduta Turgiele. Pozyskano z http://www.historia.uwazamrze.pl/artykul/924772 [data dostępu: 26.07.2017].
Dacewicz, L. (2001). Antroponimia Białegostoku w XVII–XVIII wieku. Białystok: Uniwersytet w Białymstoku. Wydział Filologiczny.
Dacewicz, L. (2014). Historia nazwisk na kresach północno-wschodnich Rzeczpospolitej (XVI–XVIII w.). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Eberhardt, P. (1997). Przemiany narodowościowe na Litwie. Warszawa: „Przegląd Wschodni”.
Gajewski, M. (2002). Nasze podwileńskie ojczyzny. Wilno: Wileńskie Wydawnictwo „Czas”. Pozyskano z http://www.pogon.lt/wydawnictwo-czas/79.html [data dostępu: 25.07.2017].
Gajewski, M. (2010). Turgiele czyli Mały Merecz. W: tegoż, Nasze podwileńskie ojczyzny. Wilno. Pozyskano z https://pogon.lt/biblioteka/39-nasze-podwilenskie-ojczyzny.html [data dostępu: 25.07.2017].
Juchniewicz, B. (2011). Krótki zarys dziejów parafii turgielskiej 1511–201121.
Kaleta, Z. (1998). Nazwisko w kulturze polskiej. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Karaś, H. (2003). Zmienność, wariantywność i wielokulturowość antroponimii południowej Wileńszczyzny w XVIII–XIX wieku, Prace Filologiczne, 48, 259–280.
Karłowicz, J. (1887). Kilka słów o nazwiskach litewskich, Prace Filologiczne, 2, 587–589.
Kondratiuk, M. (1995). O metodologii badań onomastycznych na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim i słowiańsko-bałtyckim. W: M. Kondratiuk (red.), Badania dialektów i onomastyki na pograniczu polsko-wschodniosłowiańskim (195–203). Białystok: Uniwersytet Warszawski. Filia w Białymstoku. Zakład Filologii Wschodniosłowiańskich.
Kresa, M. (2011). Onomastyczne (hipo)tezy – czyli o problemie wielomotywacyjności nazwisk w badaniach antroponimicznych, Poradnik Językowy, 7, 72–89.
Machulak, M. (2007). W stronę Solecznik. Krosno: Apla.
Maciejauskienė, V. (1991). Lietuvių pavardžių susidarymas XIII–XVII a. Vilnius: Mokslas.
Otrębski, J. (1963). Slawizacja litewskich nazw wodnych i miejscowych. W: W. Taszycki (red.), Z polskich studiów slawistycznych. Seria 2 (1) (267–86). Warszawa: PWN.
Otrębski, J. (1964). Gramatyka języka litewskiego. T. 2. Nauka o budowie wyrazów. Warszawa: PWN.
Pihan-Kijasowa, A. (2011). Nazwiska mieszczan wileńskich (XVI–XVIII wiek). Zarys problematyki, Poznańskie Spotkania Językoznawcze, 22, 75–86.
Rospond, S. (1965). Struktura i klasyfikacja nazwiska słowiańskiego na podstawie „Słownika nazwisk śląskich”, Rozprawy Komisji Językowej WTN, 5, 9–63.
Rudnicki, M. (2006). Antroponimy parafii porudomińskiej na Wileńszczyźnie w I połowie XX wieku, Prace Bałtystyczne, 3, 137–144.
Turgelių seniūnija: http://www.registrucentras.lt/adr/p/index.php?sen_id=522 [data dostępu: 16.06.2017].
Turgelių seniūnija: http://www.salcininkai.lt/lit/Turgeliu-seniunija/258 [data dostępu: 16.06.2017).
Wolnicz-Pawłowska, E. (2009). Homonimia i wielomotywacyjność w nazwach własnych na pograniczach językowych. W: S. Warchoł, M. Jastrzębski (red.), Słowiańskie homonimy apelatywno-onimiczne i onimiczno-onimiczne w diachronii i synchronii (253–260). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Zienkowicz, M. (1744). Synodus Dioecesana Vilnensis Ab Illustrissimo, Excellentissmo ас Reverendissimo Domino D. Michaele Joanne Zienkowicz (…). Vilnae: Sacr: Reg: Majest. Academ; Soc. Jesu. Pozyskano z http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=4402&from=publication [data dostępu: 15.06.2017].
Zinkevičius, Z. (1977). Lietuvių antroponimika: Vilniaus lietuvių asmenvardžiai XVII a. pradžioje. Vilnius: Mokslas.
Zinkevičius, Z. (2003). Šalčininkų ir Vilniaus rajonų senųjų vietos gyventojų pavardės. W: Z. Zinkevičius (red.), Rinktiniai straipsniai III (94–101). Vilnius: Lietuvos katalikų mokslo akademija.
Žilo, B. (2017). Nazwiska ojców zawarte w księgach chrztów parafii Turgiele z lat 1756–1766 (nieopublikowana praca magisterska). Uniwersytet Warszawski.
