О проблеме канонических контекстов библейского перевода (на материале переводных версий Книги Иова II пол. XV–XVI вв.)
Abstrakt
O kanonicznych kontekstach tłumaczenia biblijnego (na podstawie przekładów Księgi Hioba z 2. poł. XV–XVI w.)
Niniejszy artykuł dotyczy aspektów językowych tłumaczeń Księgi Hioba w kontekście kanonicznym. Porównań leksykalnych z oryginałem hebrajskim, greckim lub łacińskim tłumaczeń, które powstały w języku cerkiewno-słowiańskim, polskim i ruskim (prosta(ja) mowa), dokonuje się na materiale Wileńskiego Kodeksu Starotestamentowego (F 19–262) (ok. 1517–1533), Biblii brzeskiej (Biblia radziwiłłowska) (1563), Biblii nieświeskiej (1568–1572) Szymona Budnego, Biblii Franciszka Skaryny (1517–1519) i Biblii ostrogskiej (1580–1581) Iwana Fiodorowa. Ustalając podobieństwa i różnice między tekstami oryginalnej kultury biblijnej, tłumacze kultury kościelnej stworzyli nową syntezę swoich interpretacji, w tym też wartości egzegetycznych i kulturowych. Porównując tłumaczenia z oryginalnym tekstem hebrajskim lub podstawowym tłumaczeniem kanonicznym dla danego wyznania, można zobaczyć tendencję do wywierania wpływu i wzajemnych relacji między nowymi tłumaczeniami należącymi do różnych konfesji.
PEЗЮМЕ
Настоящая статья посвящена лингвистическим аспектам переводов Книги Иова в рамках их канонического контекста. Лексические соответствия древнееврейским, греческим или латинским оригиналам в церковно-славянском, польском и восточнославянском языках (проста(я) мова) сравниваются на материале Вильнюсского ветхозаветного свода (F 19–262) (ок. 1517–1533), Радзивилловской (Брестской) библии (1563), Несвижская Библия (1568–72) Симона Будного, Библия Франциска Скорины (1517–1519) и Острожской библии (1580–1581) Ивана Федорова. Установив сходство и различие между текстами оригинальной библейской культуры, переводчики церковной культуры создали новый синтез их интерпретаций, в том числе их экзегетических и культурных ценностей. С другой стороны, описывая переводы, параллельные оригинальному тексту на иврите или
основному переводу, канонизированному церковью, можно увидеть тенденцию влияния и взаимосвязи между новыми переводами, принадлежащими различным конфессиям.
Słowa kluczowe
Księga Hioba, Wileński Kodeks Starotestamentowy (F 19–262), Biblia (Biblia ruska) Franciszka Skaryny, Biblia radziwiłłowska (brzeska), Biblia nieświeska, Biblia ostrogska; КЛЮЧЕВЫЕ СЛОВА: Книга Иова, Виленский ветхозаветный свод (F 19–262), Библия Франциска Скорины, Радзивилловская (Брестская) библия, Острожская библия
Bibliografia
Alekseev, A.A. (1999). Tekstologi͡a slavi͡anskoĭ Biblii. Köln–Weimar–Wien–Böhlau–Sankt-Peterburg. (Bausteine zur slavischen Philologie und Kulturgeschichte, Neue Folge, Reihe A: Slavistische Forschungen 24).
Blagova, E. i dr. (red.) (1994). Staroslavi͡anskiĭ slovar’ (po rukopisi͡am X–XI vv.). Moskva: Russkiĭ i͡azyk. Blue letter Bible. Mode of access https://www.blueletterbible.org/lang/lexicon/lexicon.cfm?Strongs=H3650&t=KJV [date of access: 21.03.2019].
Brown, F., Driver S.R., Briggs C.A. (1951). Hebrew and English Lexicon of the Old Testament. Corrected by G.R. Driver. Oxford.
Childs, B.S. (1970). Biblical Theology in Crisis. Philadelphia, PA: The Westminster Press.
Childs, B.S. (1979). Introduction to the Old Testament as Scripture. Philadelphia, PA: Fortress Press.
Childs, B.S. (1985). Old Testament Theology In A Canonical Context. Philadelphia, PA: Fortress Press.
Dvoretskiĭ, I.KH. (1958). Drevnegrechesko-russkiĭ slovar’: v 2 t. Moskva: Gos. izd-vo inostr. i nats. slovareĭ.
Filin, F.P. (gl. red.) (1982). Slovar’ russkogo i͡azyka XI–XVII vv. Vyp. 1 – … Moskva: Nauka. [izd. prodolzhaetsi͡a]
Florovskiĭ, A.V. (1946). Cheshskai͡a Biblii͡a v istorii russkoĭ kul’tury i pis’mennosti: Frant͡sisk Skorina i prodolzhateli i͡ego dela, Sborník filologický, XII, 153–258.
Gesenius, W. (1882). Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old Testament Scriptures. 23 ed. Boston–Cambridge.
e-SXVII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński, Warszawa (https://sxvii.pl). Pozyskano z https://sxvii.pl/index.php?strona=haslo&id_hasla=13352&forma=UPRZEJMY#13352. [data dostępu: 28.02 2020].
Ivanov, V.V. (2003). Slavi͡anskii͡e dialekty v sootnoshenii s drugimi i͡azykami Velikogo kni͡azhestva Litovskogo. V: A.M. Moldovan (red.). Slavi͡anskoe i͡azykoznanie: XIII Mezhdunarodnyĭ s’ezd slavistov. Li͡ubli͡ana, 2003 g.: Doklady rossiĭskoĭ delegat͡sii (258–288). Moskva: Indrik.
Kozhinova, A., Surkova, E. (2019). Bibleĭskii͡e hapax legomena v refleksii perevoda (na materiale Knigi Iova iz Vilenskogo vetkhozavetnogo svoda (F 19–262) i pol’skikh bibliĭ XVI v.), Slavistica Vilnensis, 64 (1), 10–25.
Kozhinova, A., Surkova, E. (2013). Lingvisticheskai͡a refleksii͡a v rannem vostochnoslavi͡anskom perevode Knigi Daniila iz Vilenskogo vetkhozavetnogo svoda (F 19–262) V: N.N. Zapol’skai͡a (red.). Lingvisticheskai͡a epistemologii͡a: istorii͡a i sovremennost’ / XV Mezhdunarodnyĭ s’ezd slavistov. (Minsk, Respublika Belarus’, 20–27 avgusta 2013 g.). (64–94). Minsk: PrintLayn.
Kozhinova, A., Surkova, E. (2018). Eshchë raz ob angele (K interpretat͡sii nekotorykh semitizmov v Knige Daniila iz Vilenskogo vetkhozavetnogo svoda (F 19–262)). V: E.N. Rudenko (red.). In Honorem: sbornik stateĭ k 90-letii͡u A.E. Supruna (111–120). Minsk: RIVSH.
Lange J.P. (1872). Lange’s Commentary on the Holy Scripture (Volume 3: Job to Ecclesiastes): Commentary on the Holy Scriptures, Critical, Doctrinal and Homilectical. New York: Charles Scribner’s Sons.
Lassen, A.L. (1946). The commentary of Levi Ben Gerson (Gersonides) on the Book of Job. New York: Bloch Publishing Company.
SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa. Wersja elektroniczna. (Zasób elektroniczny 1) Pozyskano z https://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/5907#znaczenie-15 [data dostępu: 28.02 2020]. (Zasób elektroniczny 2) Pozyskano z https://spxvi.edu.pl/indeks/haslo/49333 [data dostępu: 28.02 2020].
Nemirovskiĭ, E.L. (1990). Frant͡sisk Skorina: Zhizn’ i dei͡atel’nost’ belorusskogo prosvetiteli͡a. Minsk: Mastatskai͡a lítaratura.
Pietkiewicz, R. (2003). Pismo święte w języku polskim w latach 1518–1638. Sytuacja wyznaniowa w Polsce a rozwój edytorstwa biblijnego. Wrocław: praca doktorska.
Sidorenko, A.K. (2009). Problema perevoda Biblii v perepiske Avgustina i Ieronima, Izvestii͡a Ural’skogo gosudarstvennogo universiteta. Ser. 3, Obshchestvennyi͡e nauki, 3 (69), 104–116.
Sreznevskiĭ , I.I. (1890–1912). Materialy dli͡a slovari͡a drevnerusskogo i͡azyka po pis’mennym pami͡atnikam: v 3 t., Sankt-Peterburg: Otdelenii͡e russkogo i͡azyka i slovesnosti Akademii nauk.
Taylor B.A. (2009). Analytical Lexicon to the Septuagint: Expanded Edition. Peabody: Hendrickson Publishers.
Temchin, S.YU. (2011). Kirillicheskiĭ rukopisnyĭ uchebnik drevneevreĭskogo i͡azyka (XVI v.) i Vilenskiĭ vetkhozavetnyĭ svod, Knygotyra. 57, 86–99.
The Complete Jewish Bible with Rashi Commentary (Electronic resource 1) Mode of access: https://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/16440/showrashi/true [date of access: 20.05.2019]. (Electronic resource 2) Mode of access: https://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/16405#showrashi=true [date of access: 20.02.2019]. (Electronic resource 3) Mode of access: https://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/16435/showrashi/true [Date of access: 20.02.2019].
Temchinas, C. (2012). O vremeni i uslovii͡akh stanovlenii͡a rus’koĭ movy v kachestve literaturnogo i͡azyka. V:. I.E. Bahdanovič (red.), Novae slova ŭ movaznaŭstvie: materyjaly V Mižnarodnaha kanhresa bielarusistaŭ “Novae slova ŭ bielarusistycy” (20–21 maja 2010 h.) (47–53). Mínsk: Chetyre chetverti. (Bielarusika = Albaruthenica; 31).
Toporov, V.N. (1999). Martinas Mazhvidas v kontekste ego vremeni (k 450-letii͡u so dni͡a vykhoda v svet pervoĭ litovskoĭ knigi), Slavi͡anovedenie, 5, 25–32.
Tseytlin, R.M. (1977). Leksika staroslavi͡anskogo i͡azyka. Moskva: Nauka.
Veysman, A.D. (1899). Grechesko-russkiĭ slovar’. Sankt-Peterburg: Izd. avtora.
Vladimirov, P.V. (1888). Doktor Frant͡sisk Skorina, i͡ego perevody, pechatnye izdanii͡a i i͡azyk. Sankt-Peterburg: Tipografii͡a Imperatorskoĭ Akademii nauk. (Obshchestvo li͡ubiteleĭ drevneĭ pis’mennosti i iskusstva).
Белорусский государственный университет, Минск, Беларусь Białoruś
https://orcid.org/0000-0002-5498-7037
независимый исследователь, Торонто, Канада Kanada
