O statusie i nazewnictwie odmian języka polskiego na dawnych Kresach Wschodnich
Abstrakt
W artykule podjęty został temat statusu oraz nazewnictwa odmian języka polskiego używanego na dawnych Kresach Wschodnich, czyli na obszarach znajdujących się obecnie poza wschodnią granicą państwa polskiego, w obrębie Litwy, Łotwy, Białorusi i Ukrainy. W artykule zaproponowano, aby polszczyznę kresową traktować jako terytorialną odmianę języka w szerokim rozumieniu tego pojęcia, obejmującym gwary, regionalny wariant języka ogólnego oraz tzw. gwary miejskie. W zakresie terminologii zaproponowano przyjęcie rozróżnienia chronologicznego polegającego na stosowaniu nazwy polszczyzna kresowa dla historycznych wariantów tej odmiany polszczyzny oraz nazw język polski || polszczyzna na Litwie, Łotwie, Białorusi i Ukrainie w odniesieniu do współczesnej rzeczywistości językowej, zdeterminowanej przez zmienioną sytuację polityczną.
Słowa kluczowe
terytorialne odmiany języka, polszczyzna kresowa, dialekt kresowy, regiolekt kresowy, język polski na Litwie, Łotwie, Białorusi i Ukrainie
Bibliografia
Ananiewa, N. (1993). Mowa młodszej generacji użytkowników polszczyzny kresowej odłamu południowo-wschodniego jako przykład gwary przejściowej. W: S. Warchoł (red.), Gwary mieszane i przejściowe na terenach słowiańskich (1–9). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Bednarczuk, L. (2017). Językowe pogranicza polszczyzny. Gwary Dziś, 9, 85–158. Pozyskano z http://www.wydawnictwo.ptpn.poznan.pl/czasopisma/gwary/gwary9_2017.html [data dostępu: 18.11.2018 r.]. DOI 10.14746/gd.2017.9.7.
Bešta, T. (1971). Z badań nad wschodniosłowiańskimi wpływami językowymi w polszczyźnie romantyków, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 17, 199–241.
Brajerski, T. (1961). O języku „Pieśni” Konstancji Benisławskiej. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Brzezina, M. (1974). Język Franciszka Zabłockiego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze, 41–43, 181–244, 295–328.
Brzeziński, J. (1975). Język Franciszka Dionizego Kniaźnina. Zielona Góra: Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Zielonej Górze.
Budzyński, Z. (2008). Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku. T. 3. Studia z dziejów społecznych. Przemyśl–Rzeszów: Wydawnictwo Naukowe TPN, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Buttler, D. (1982). Miejsce języka potocznego wśród odmian współczesnej polszczyzny. W: S. Urbańczyk (red.), Język literacki i jego warianty (17–28). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Cechosz-Felczyk, I. (2004). Słownictwo gwary Oleszkowiec i Hreczan (Greczan) na Podolu. Kraków: Lexis.
Dejna, K. (1984). W sprawie tzw. dialektów kresowych, Język Polski, 64, 51–57.
Dejna, K. (1991a). Gwara Milna. W: K. Dejna, Z zagadnień ewolucji oraz interferencji językowej (198–239). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego (pierwodruk, 1956).
Dejna, K. (1991b). Interferencja oraz integracja w gwarach. W: K. Dejna, Z zagadnień ewolucji oraz interferencji językowej (5–12). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Doroszewski, W. (1949). Język Teodora Tomasza Jeża (Zygmunta Miłkowskiego). Studium z dziejów języka polskiego XIX wieku. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Dubicka, B. (1986). Niektóre odrębności słowotwórcze polszczyzny wileńskiej. W: J. Rieger, W. Werenicz (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 4 (71–79). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Dubisz, S. (1999). Status polszczyzny Kresów północno-wschodnich wobec języka innych polonocentrycznych wspólnot komunikatywnych poza granicami kraju, Acta Baltico-Slavica 24, 87–93.
Dubisz, S. (2014). Sytuacja języka polskiego na Litwie, Ukrainie i Białorusi, Poradnik Językowy, 7, 7–20.
Dunaj, B. (1986). Dialektologia a socjolingwistyka, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica, 12, 15–23.
Dunaj, B. (1996). Przedmiot i kierunki badań dialektologicznych. W: B. Dunaj, J. Reichan (red.), Studia Historycznojęzykowe 1 (21–29). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Dzięgiel, E. (2003). Polszczyzna na Ukrainie. Sytuacja językowa w wybranych wsiach chłopskich i szlacheckich. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Dzięgiel, E. (2017). Odmiany terytorialne i społeczne współczesnego języka polskiego na Ukrainie, LingVaria, 2 (24), 199–210.
Furdal, A. (1973). Klasyfikacja odmian współczesnego języka polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Gajda, S. (1982). Podstawy badań stylistycznych nad językiem naukowym. Warszawa: PWN.
Gajda, S. (2001). System odmian i jego dynamika rozwojowa. W: S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski (207–219). Opole: Uniwersytet Opolski. Instytut Filologii Polskiej.
Gałecki, Z. (1997). Język polski na Ukrainie. W: S. Dubisz (red.), Najnowsze dzieje polszczyzny. Język polski poza granicami kraju (92–108). Opole: Uniwersytet Opolski. Instytut Filologii Polskiej.
Górawski, W. (1982). Słownik gwary lwowskiej, Poradnik Językowy, 2, 111–117.
Grek-Pabisowa, I. (1992). Język polski na Kresach północno-wschodnich. Legendy a rzeczywistość. Z Polskich Studiów Slawistycznych. Seria 8. Językoznawstwo, 55–62.
Grek-Pabisowa, I. (2005). Polski regiolekt północnokresowy na Litwie i Białorusi dziś, Biuletyn PTJ, 61, 77–86.
Grek-Pabisowa, I., Maryniakowa, I. (1999). Współczesne gwary polskie na dawnych Kresach północno-wschodnich. Eksploracja terenowa i rozpisanie tekstów przy udziale M. Ostrówki i A. Zielińskiej. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Handke, K. (2001 (1993)). Terytorialne odmiany polszczyzny. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (201–221). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Handke, K. (1997a (1986)). Polszczyzna regionalna – problematyka i stan badań. W: K. Handke, Rozważania i analizy językoznawcze (205–216). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Handke, K. (1997b). Pojęcie kresy na tle relacji centrum – peryferie. W: K. Handke, Rozważania i analizy językoznawcze (231–239). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Handke, K. (1997c). Polszczyzna północnokresowa na tle terytorialnego i społecznego zróżnicowania języka polskiego. W: I. Grek-Pabisowa (red.), Historia i współczesność języka polskiego na Kresach Wschodnich (9–26). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Harhala, W. (1999). Gwara polska okolic Komarna. W: J. Rieger (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 9 (155–191). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper (pierwodruk 1931).
Harhala, W. (2004). Gwara polska okolic Komarna. II. Morfologia. W: J. Rieger (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 11 (221–242). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper (pierwodruk 1931).
Hrabec, S. (1949). Elementy kresowe w języku niektórych pisarzy polskich XVI i XVII w. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Hrabec, S. (1955). O polskiej gwarze wsi Duliby w b. powiecie buczackim, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 3, 31–76.
Janiak, B. (2004). Czy polszczyzna kresowa jest współczesną odmianą języka narodowego? W: K. Michalewski (red.), Współczesne odmiany języka narodowego (256–265). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Joachimiak-Prażanowska, J., Mędelska, J. (2001). Słownictwo polszczyzny północnokresowej a leksykalne wpływy wschodniosłowiańskie. Osobliwe słownictwo „Kuriera Wileńskiego” (1924–1939) na tle swoistej leksyki powojennej prasy wileńskiej. W: F. Czyżewski (red.), Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim (159–177). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
Karaś, H. (1997). Język polski na Łotwie. W: S. Dubisz (red.), Najnowsze dzieje polszczyzny. Język polski poza granicami kraju (69–78). Opole: Uniwersytet Opolski. Instytut Filologii Polskiej.
Karaś, H. (2002). Gwary polskie na Kowieńszczyźnie. Warszawa–Puńsk: Wydawnictwo „Aušra”.
Karaś, H. (2015). Odrodzenie polszczyzny czy jej zanik? O sytuacji języka polskiego na dawnych Kresach Wschodnich, Poradnik Językowy, 8, 18–35.
Karaś, H. (2017). Język polski pogranicza litewsko-łotewsko-białoruskiego w świetle frekwencji cech językowych. Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Pozyskano z https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/16765/Kara%C5%9B%20H.%2C%20J%C4%99zyk%20polski%20pogranicza%20litewsko-%C5%82otewsko-bia-%C5%82oruskiego.pdf?sequence=1&isAllowed=y [data dostępu: 18.11.2018 r.].
Karaś, H. (red.). (2001). Język polski na Kowieńszczyźnie. Historia. Sytuacja socjolingwistyczna. Cechy językowe. Teksty. Warszawa–Wilno: Elipsa.
Karpluk, M. (1985). Cechy regionalne oraz rutenizmy morfologiczne i składniowe w języku Macieja Stryjkowskiego (2. połowa XVI w.), Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 23, 23–47.
Karpluk, M. (1986). Stan badań nad polszczyzną kresową XVI wieku. W: J. Rieger, W. Werenicz (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 4 (7–35). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Klemensiewicz, Z. (1961a (1953)). O różnych odmianach współczesnej polszczyzny. W: Z. Klemensiewicz, W kręgu języka literackiego i artystycznego (101–156). Warszawa: PWN.
Klemensiewicz, Z. (1961b (1951)). Szkic gramatycznej charakterystyki poetyckiego języka Słowackiego. W: Z. Klemensiewicz, W kręgu języka literackiego i artystycznego (280–300). Warszawa: PWN.
Klimek, J. (2010). Status polszczyzny kijowskiej w świetle granic i zasięgu polszczyzny kresowej. W: M. Kuźmicki, M. Osiewicz (red.), Żywe problemy historii języka (179–191). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Klimek, J. (2012). Nominacja regionalnych odmian polszczyzny – rekonesans. W: M. Kuźmicki, M. Osiewicz (red.), W poszukiwaniu metod i obszarów badawczych. Nazywanie w historii języka polskiego (77–88). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Koniusz, E. (1992). Studia nad językiem Józefa Ignacego Kraszewskiego. Cz. 1. Elementy kresowe w powieściach i listach okresu wołyńskiego. Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. J. Kochanowskiego.
Koniusz, E. (1993). Elementy kresowe w języku Listów do rodziny 1820–1863 J.I. Kraszewskiego. W: H. Bursztyńska (red.), Nad twórczością Józefa Ignacego Kraszewskiego. Studia (93–109). Kraków: Wydawnictwo Naukowe WSP.
Koniusz, E. (1996). Polszczyzna wileńska w Słowniku gwar polskich Jana Karłowicza. W: E. Feliksiak, B. Nowowiejski (red.), Wilno i Kresy północno-wschodnie. T. 3. Polszczyzna kresowa (125–141). Białystok: Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. Oddział; Zakład Teorii i Antropologii Literatury. Instytut Filologii Polskiej. Filia Uniwersytetu Warszawskiego.
Kostecka-Sadowa, A. (2005). Współczesna polszczyzna południowokresowa na przykładzie Mościsk i okolic (uwagi o fonetyce i fleksji), Język Polski, 85, 230–241.
Kosyl, C. (1978). Właściwości fonetyczne polszczyzny kresowej w 1. połowie XVIII wieku (na przykładzie języka mieszczan hrubieszowskich), Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej, 17, 105–121.
Kość, J. (1999). Polszczyzna południowokresowa na polsko-ukraińskim pograniczu językowym w perspektywie historycznej. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kość, J. (2001). Status dialektalny gwar wschodniolubelskich. W: F. Czyżewski (red.), Język i kultura na pograniczu polsko-ukraińsko-białoruskim (61–75). Lublin: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
Kość, J. (2005). Studia diachroniczne nad terytorialnym zróżnicowaniem języka polskiego. W: S. Borawski (red.), Rozprawy o historii języka polskiego (291–346). Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego.
Krasowska, H. (2012). Mniejszość polska na południowo-wschodniej Ukrainie. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Krasowska, H. (2015). Stan badań nad polszczyzną południowokresową. Przeszłość i perspektywy badawcze. W: I. Bundza, E. Kowalewski, A. Krawczuk, O. Slyvynskij (red.), Język polski i polonistyka w Europie Wschodniej: przeszłość i współczesność (55–68). Kijów: Firma INKOS.
Kremer, A. (1999). Słowniczek prowincjonalizmów podolskich. W: J. Rieger (red.), Język Polski Dawnych Kresów Wschodnich. T. 2. Studia i materiały (259–340). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper (pierwodruk 1870).
Kurzowa, Z. (1963). Język filomatów i filaretów. Przyczynek do dziejów języka polskiego w XIX w. (Słowotwórstwo i słownictwo). Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Kurzowa, Z. (1972). Studia nad językiem filomatów i filaretów (fonetyka, fleksja, składnia). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kurzowa, Z. (1982). Język polski na kresach północno-wschodnich. W: J. Rieger, W. Werenicz (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 1 (13–17). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Kurzowa, Z. (1983). Polszczyzna Lwowa i kresów południowo-wschodnich do 1939 roku. Warszawa–Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kurzowa, Z. (1985). O polskich dialektach kresowych, Język Polski, 65, 99–108.
Kurzowa, Z. (1991). Z badań nad polszczyzną północnokresową XVII i XVIII w. Uwarunkowania historyczne. Opis systemu fonetyczno-fonologicznego. Perspektywy rozwojowe. W: J. Rieger, W. Werenicz (RED.), Studia nad Polszczyzna Kresową. T. 6 (29–50). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Kurzowa, Z. (1992). Język polski w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII–XVIII wieku (na materiale fonetycznym). W: M. Stępień, S. Urbańczyk (red.), Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku (109–114). Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kurzowa, Z. (1993). Najważniejsze charakterystyczne rysy języka polskiego w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII w. W: M. Basaj, Z. Zagórski (red.), Munera Linguistica L. Kuraszkiewicz dedicata (203–208). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kurzowa, Z. (1997). Historia i współczesność języka polskiego na Kresach południowo-wschodnich. W: I. Grek-Pabisowa (red.), Historia i współczesność języka polskiego na Kresach Wschodnich (111–165). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Kurzowa, Z. (2006 (1993)). Język polski Wileńszczyzny i kresów północno-wschodnich XVI–XX w. W: Z. Kurzowa, Prace językoznawcze. T. 2. Wybór i oprac. M. Szpiczakowska, M. Skarżyński. Kraków: Universitas.
Laskowski, R., Rzepka, W., Twardzik, W. (2003). Wpływ języka staroukraińskiego na średniowieczną polszczyznę kresową: Rozmyślanie przemyskie. W: B. Zinkiewicz-Tomanek, A. Fałowski (red.), Ukraina. Między językiem a kulturą (49–58). Kraków: Universitas.
Lewaszkiewicz, T. (2017). Język powojennych przesiedleńców z Nowogródka i okolicy. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu.
Łesiów, M. (1957). System fonetyczny gwary hutniańskiej, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 5, 131–153.
Łesiów, M. (1959). Uwagi o fleksji i składni gwary hutniańskiej, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 6, 95–112.
Malinowski, L. (1895). O języku komedyj Franciszka Bohomolca, Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny, 24, 98–126.
Markowski, A. (1992). Polszczyzna końca XX wieku. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Masojć, I. (1995). Polemicznie o badaniach nad językiem polskiej inteligencji na Litwie (w związku z książką Jolanty Mędelskiej Język polski na Litwie w dziewiątym dziesięcioleciu XX wieku, Bydgoszcz 1993). W: J. Rieger (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 8 (23–29). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Mazur, J. (1978). Gwary okolic Biłgoraja. Cz. 2. Fleksja. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mazur, J. (2001). Dialekty. W: S. Gajda, Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski (403–421). Opole: Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej.
Mędelska, J. (1993). Język polski na Litwie w dziewiątym dziesięcioleciu XX wieku. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Mędelska, J. (2015). Specyficzne warianty języków narodowych: polski północnokresowy i niemiecki nadwołżański. Perspektywy badań porównawczych, Acta Baltico-Slavica, 39, 14–44. Pozyskano z https://ispan.waw.pl/journals/index.php/abs/article/view/abs.2015.004/1716. [data dostępu: 18.11.2018] DOI: 10.11649/abs. 2015.004.
Mędelska, J., Marszałek, M. (2001). Z badań nad stanem kulturalnej polszczyzny kowieńskiej w dwudziestoleciu międzywojennym, Język Polski, 81, 259–266.
Mędelska, J., Sawaniewska-Mochowa, Z. (1997). Język polski na Litwie. W: S. Dubisz (red.), Najnowsze dzieje polszczyzny. Język polski poza granicami kraju (47–68). Opole: Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej.
Nitsch, K. (1954). O wzajemnym stosunku gwar ludowych i języka literackiego. W: K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych. T. 1 (193–218). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nowakowska-Kempna, I. (1996). Polszczyzna kresowa na Górnym Śląsku. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Katowicach.
Nowowiejski, B. (1996). Kresowizm – co to takiego?. W: E. Feliksiak, B. Nowowiejski (red.), Wilno i Kresy północno-wschodnie. T. 3. Polszczyzna kresowa (43–61). Białystok: Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. Oddział; Zakład Teorii i Antropologii Literatury. Instytut Filologii Polskiej. Filia Uniwersytetu Warszawskiego.
Okoniowa, J. (2002). Zmiany w pojmowaniu dialektu i dialektologii. W: S. Gala (red.), Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Karolowi Dejnie (373–378). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Ostrówka, M. (2005). Regiolekt polski na Litwie, Biuletyn PTJ, 61, 87–99.
Paryl, W. (1996). Losy gwar kresów południowo-wschodnich na Dolnym Śląsku w latach powojennych. W: B. Dunaj, J. Reichan (red.), Studia Dialektologiczne 1 (123–131). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Parylak, P. (1999). Prowincjonalizmy mowy polskiej w Drohobyczu i jego okolicach. W: J. Rieger (red.), Język Polski Dawnych Kresów Wschodnich. T. 2. Studia i materiały (341–363). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper (reprodukcja fotograficzna oryginału: Piotr Parylak, Prowincjonalizmy mowy polskiej w Drohobyczu i jego okolicach, „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”. T. 1. Kraków 1877 (57–77).
Pihan, A. (1992). Z zagadnień literackiej polszczyzny północnokresowej XVII wieku. W: K. Handke (red.), Słowiańskie pogranicza językowe. Zbiór studiów (121–127). Warszawa: Ress Publica Press.
Pihan-Kijasowa, A. (1999). Literacka polszczyzna kresów północno-wschodnich XVII wieku. Fonetyka. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pihan-Kijasowa, A. (2015). Polszczyzna Kresów Wschodnich – efekt pogranicza językowego. W: F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa (red.), Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997) (97–105). Lublin–Włodawa: Wydawnictwo Polihymnia.
Pisarek, W. (2002). Nowa retoryka dziennikarska. Kraków: Universitas.
Rieger, J. (1982). O potrzebie badań nad polszczyzną kresową. W: J. Rieger, W. Werenicz (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 1 (9–12). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Rieger, J. (1996). Język polski na Ukrainie (rozpowszechnienie, funkcje, znaczenie, świadomość językowa). W: J. Rieger (red.), Język Polski Dawnych Kresów Wschodnich. T. 1 (131–143). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Rieger, J. (1998). Język polski na Białorusi, Litwie i Ukrainie. Problemy kontaktów językowych i ich opisu, Z Polskich Studiów Slawistycznych. Seria 9. Językoznawstwo, 241–247.
Rieger, J. (2001). Język polski na Wschodzie. W: J. Bartmiński (red.), Współczesny język polski (575–590). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Rieger, J. (2017). Czego nie wiemy o polszczyźnie kresowej XX i XXI wieku?, Slavia Orientalis, 66, 519–523.
Rieger, J. (2019). Szanse przetrwania czy odrodzenia się polszczyzny kresowej, Prace Filologiczne, 73, 343–368.
Rieger, J., Cechosz-Felczyk, I., Dzięgiel, E. (2002). Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku. Cz. 1. Stan i status. Cechy charakterystyczne. Polszczyzna w Lwowskiem, Tarnopolskiem i na Podolu. Teksty. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Rudnicki, S. (2000). Gwara polska wsi Korczunek koło Żytomierza. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Sawaniewska-Mochowa Z. (1995). Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej za lata 1989–1993 (z uzupełnieniami do roku 1988). W: J. Rieger (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 8 (265–282). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Sawaniewska-Mochowa, Z. (1990). Poradnik Jana Karłowicza jako źródło poznania potocznej polszczyzny północnokresowej. Słownictwo. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Sawaniewska-Mochowa, Z. (1991). Bibliografia prac o polszczyźnie kresowej. W: J. Rieger, W. Werenicz (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 6 (223–254). Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Sawaniewska-Mochowa, Z. (1996). Polszczyzna kowieńska XIX w. – perspektywy badawcze na podstawie słownika ks. Antoniego Juszkiewicza. W: E. Feliksiak, B. Nowowiejski (red.), Wilno i Kresy północno-wschodnie. T. 3. Polszczyzna kresowa (143–159). Białystok: Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. Oddział; Zakład Teorii i Antropologii Literatury. Instytut Filologii Polskiej. Filia Uniwersytetu Warszawskiego.
Seiffert-Nauka, I. (1993). Dawny dialekt miejski Lwowa. Cz. 1. Gramatyka. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Sicińska, K. (2013). Polszczyzna południowokresowa XVII i XVIII wieku (na podstawie epistolografii). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Sicińska, K. (2018). Z historii badań nad polszczyzną południowokresową XVII i XVIII wieku. W: R. Przybylska, M. Rak, A. Kwaśnicka-Janowicz (red.), Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych (289–302). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Skubalanka, T. (1976). Założenia analizy stylistycznej. W: H. Markiewicz, J. Sławiński (red.), Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa (250–273). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Smolińska, B. (1983). Polszczyzna północnokresowa z przełomu XVII i XVIII w. Na podstawie rękopisów Jana Władysława Poczobuta Odlanickiego i Antoniego Kazimierza Sapiehy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Sokólska, U. (1999). Siedemnastowieczna polszczyzna kresów północno-wschodnich. Słowotwórstwo, słownictwo, frazeologia. Białystok: Trans Humana.
Szczepankowska, I. (1999). Składnia XVIII-wiecznej polszczyzny kresowej wobec wpływów obcych (na materiale korespondencji K.S. Radziwiłła). W: B. Nowowiejski (red.), Polszczyzna północno-wschodnia 2 (263–277). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Szpiczakowska, M. (2001). Fonetyczne i fleksyjne cechy języka „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza na tle normy językowej XIX wieku. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.
Szpiczakowska, M. (2002). Dialekt północnokresowy wobec normy i uzusu polskiego języka ogólnego XIX w. i polskich gwar etnicznych. W: M. Skarżyński, M. Szpiczakowska (red.), Rozmaitości językowe. Ofiarowane prof. dr. hab. Januszowi Strutyńskiemu z okazji Jego jubileuszu (305–312). Kraków: Księgarnia Akademicka.
Szpiczakowska, M. (2004). Dialekt północnokresowy wobec polskiego języka ogólnego i polskich gwar etnicznych. W: H. Kurek, J. Labocha (red.), Studia Linguistica Danutae Wesołowska oblata (275–282). Kraków: Universitas.
Trypućko, J. (1955–1957). Język Władysława Syrokomli (Ludwika Kondratowicza). Przyczynek do dziejów polskiego języka literackiego w wieku XIX. T. 1–2. Uppsala: A.–B. Lundequistska Bokhandeln; Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Turska, H. (1982). O powstawaniu polskich obszarów językowych na Wileńszczyźnie. W: J. Rieger, W. Werenicz (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową, T. 1 (19–121). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Turska, H. (1983). Język polski na Wileńszczyźnie. W: J. Rieger, W. Werenicz (red.), Studia nad Polszczyzną Kresową. T. 2 (15–23). Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN (pierwodruk 1930).
Urbańczyk, S. (1968a (1956)). Rozwój języka narodowego. Pojęcia i terminologia. W: S. Urbańczyk, Szkice z dziejów języka polskiego (7–41). Warszawa: PWN.
Urbańczyk, S. (1968b). Początki polskiego dialektu na Wileńszczyźnie, Slavia Orientalis, 17, 3, 433–436.
Urbańczyk, S. (1999). Polski kresowy dialekt literacki?, Język Polski, 79, 209–215 (pierwodruk, 1983).
Walczak, B. (2015). Pogranicze polsko-wschodniosłowiańskie od średniowiecza do dziś. W: F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa (red.), Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997) (149–156). Lublin–Włodawa: Wydawnictwo Polihymnia.
Vi͡arėnich, V.L. (1973). Pol’skii͡a peryferyĭnyi͡a gavorki na ŭskhodze. W: M.M. Martynov (red.), Pol’skīe govory v SSSR. Ch. 1 (5–21). Minsk.
Werenicz, W. (1996). Uwagi do badań nad polskim dialektem kresowym na Ukrainie. W: J. Rieger (red.), Język Polski Dawnych Kresów Wschodnich. T. 1 (125–130). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Warchoł, S. (1998). Możliwości kształtowania się tzw. „regiolektów” na słowiańskich pograniczach językowych. W: S. Gala (red.), Teoretyczne, badawcze i dydaktyczne założenia dialektologii (31–44). Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.
Wilkoń, A. (2000). Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, wydanie drugie poprawione i uzupełnione. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Wiśniewska, H. (1975). Polszczyzna przemyska wieków XVII–XVIII. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wyderka, B. (1990). Cechy składniowo-stylistyczne siedemnastowiecznej prozy publicystycznej. Piśmiennictwo śląskie na tle ogólnopolskim. Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Powstańców Śląskich.
Wyderka, B. (2001). Odmiany regionalne. W: S. Gajda (red.), Najnowsze dzieje języków słowiańskich. Język polski (422–439). Opole: Uniwersytet Opolski – Instytut Filologii Polskiej.
Wyderka, B. (2014). O rozwoju polskich dialektów, Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza, 21 (41/2), 103–113.
Wyderka, B. (2015). O zmianach w dialektach polskich w ostatnim stuleciu. W: U. Sokólska (red.), Odkrywanie słowa – historia i współczesność (569–579). Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Zaleski, J. (1969). Język Aleksandra Fredry. Cz. 1. Fonetyka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Zaleski, J. (1975). Język Aleksandra Fredry. Cz. 2. Fleksja, składnia, słowotwórstwo, słownictwo. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN.
Zaleski, J. (1998). Polszczyzna Kresów południowo-wschodnich. W: J. Zaleski, Polszczyzna kresów południowo-wschodnich. Język Aleksandra Fredry i inne studia (7–14). Kraków: Wydawnictwo VIRDIS.
Zdaniukiewicz, A. (1972). Gwara Łopatowszczyzny. Fonetyka, fleksja, słownictwo. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Zdaniukiewicz, A. (1996). O spornej sprawie ugrupowania dialektów i gwar polskich w Polsce północnej i o próbie jej rozwiązania. W: B. Dunaj, J. Reichan (red.), Studia Dialektologiczne 1 (141–148). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Zielińska, A. (1998). Socjolingwistyczne aspekty badań języka polskiego na Łotwie, Litwie i Białorusi, Z Polskich Studiów Slawistycznych. Seria 9. Językoznawstwo, 291–295.
Zielińska, A. (1999). Elementy języka litewskiego w polszczyźnie kowieńskiej, Acta Baltico- Slavica, 24, 253–261.
Zielińska, A. (2000). Język polski na Litwie Kowieńskiej dawniej i dziś. W: E. Wolnicz-Pawłowska, W. Szulowska (red.), Kontakty językowe polszczyzny na pograniczu wschodnim (291–298). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Zielińska, A. (2001). Metodologia badań i opisu języka polskiego na Litwie kowieńskiej. W: J. Sierociuk, J. (red.), Gwary Dziś. T. 1. Metodologia badań (129–136). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Zielińska, A. (2002). Polska mniejszość na Litwie kowieńskiej. Studium socjolingwistyczne. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Zielińska, A. (2003). Czy polszczyzna północnokresowa ma szanse przetrwania? (w świetle koncepcji dyglosji i żywotności etnolingwistycznej „ethnolinguistic vitality”), Acta Baltico-Slavica, 27, 97–109.
Zielińska, A. (2013). Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim. Warszawa: Instytut Slawistyki PAN.