Henryka Sienkiewicza głos „w sprawie (czystości) języka”
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest świadomości językowej H. Sienkiewicza i jego trosce o poprawność językową. Podstawę materiałową stanowiły wypowiedzi prasowe pisarza dostępne w wydaniach zbiorowych pod redakcją J. Krzyżanowskiego. Analizy zostały usytuowane w kontekście XIX-wiecznych wypowiedzi o charakterze poprawnościowym oraz w kontekście zagadnień określanych mianem miłośnictwa (miłośników, obrońców) języka polskiego. W toku analiz wskazano trzy główne wątki tematyczne świadczące o trosce pisarza o stan języka polskiego. Są to: obrona polszczyzny (w jej odmianach specjalistycznych i w codziennej komunikacji) przed obcymi wpływami, poprawność użyć języka polskiego oraz jakość języka (także stylu) w tekstach literackich. Były to jednocześnie zagadnienia obecne w wypowiedziach XIX-wiecznych badaczy poprawności językowej. Ponadto H. Sienkiewicz, mimo obowiązującej cenzury, zachęcał rodaków do czytania
dobrej literatury, do chodzenia na spektakle teatralne, apelował także o obecność języka w przestrzeni publicznej.
Słowa kluczowe
poprawność językowa, świadomość językowa, publicystyka XIX wieku
Bibliografia
Hawrysz, M. (2017). Kryteria oceny zapożyczeń w XIX w. (na materiale książeczki Józefa Blizińskiego Barbaryzmy i dziwolągi językowe), Poradnik Językowy, 3, 65–75.
Klemensiewicz, Z. (1961). Miłośnictwo języka w dziejach polszczyzny. W: Z. Klemensiewicz (red.), W kręgu języka literackiego i artystycznego (7–19). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kwiek-Osiowska, J. (1978). Miłośnicy i obrońcy języka polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
Pietrzak, M. (2011a). Troska o język polski w publicystyce pozytywistycznej. W: A. Gajda (red.), Naród. Religia. Język (293–304). Łódź: Archidiecezjalne Wydawnictwo Łódzkie.
Pietrzak, M. (2011b). Dziurdziulewicze, Cymbałkiewicze, Nadymalscy…, czyli obraz polskich wad narodowych na przykładzie felietonów z 2. połowy XIX w. W: I. Kępka, L. Warda-Radys (red.), Nasz język w przeszłości – nasza przeszłość w języku 1 (105–114). Pelplin: Bernardinum.
Pietrzak, M. (2011c). „Pozytywnienie” felietonu w drugiej połowie XIX wieku. W: D. Ostaszewska (red.), Gatunki mowy i ich ewolucja. T. IV. Gatunek a komunikacja społeczna (321–331). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Pietrzak, M. (2016). Wykładniki oceny w recenzjach literackich Henryka Sienkiewicza. W: J. Klimek-Grądzka, M. Nowak (red.), Dawne z nowym łącząc… In memoriam Mariani Kucała (361–375). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Pisarek, W. (1963). Pierwsze polskie książki o języku prasy, Zeszyty Prasoznawcze, 4 (18), 75–84.
Przybyła, Z. (1996). „Żyłka filologiczna” Sienkiewicza – publicysty, Język Polski, 4–5, 356–368.
Sienkiewicz, H. (1912). Mowa polska, W: Pisma Henryka Sienkiewicza, t. XXXV – całość. Warszawa. Pozyskano z https://pl.wikisource.org/wiki/Pisma_Henryka_Sienkiewicza_tom_XXXV/ca%C5%82o%C5%9B%C4%87 [data dostępu: 24.08.2019].
Skobel, F.K. (1872). O skażeniu języka polskiego w dziennikach i w innych pismach osobliwie w Galicyi. Kraków: W Drukarni Akademickiej pod zarządem K. Mańkowskiego.
Sokólska, U. (2017). „O, mowo polska, ty ziele rodzime”. Wokół refleksji nad kształtem polszczyzny. Białystok: Wydawnictwo Prymat.
Strawińska, A.B. (2018). Aleksander Walicki i Aleksander Łętowski o stanie polszczyzny północnokrewej. Ortografia – Fonetyka – Zagadnienia gramatyczne. Białystok: Białostockie Studia Językoznawcze.
Szczerbowicz-Wieczór, L. (1881). O skażeniu obecnem języka polskiego w prasie. Płock: Nakładem Izydora Wassermana księgarza.
Umińska-Tytoń, E. (1999). O „Barbaryzmach i dziwolągach językowych” Józefa Blizińskiego (Z dziejów kultury języka polskiego w XIX wieku), Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 44, 83–100.
Umińska-Tytoń, E. (2001). Słownictwo polszczyzny potocznej XIX wieku. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Walczak, B. (1988). Sienkiewicz w dziejach języka polskiego. W: J. Brzeziński (red.), Język osobniczy jako przedmiot badań lingwistycznych (129–139). Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Walicki, A. (1879). Błędy nasze w mowie i piśmie, ku szkodzie języka polskiego popełnione oraz prowincjonalizmy, wyd. 2. Warszawa: W Drukarni J. Sikorskiego, ul. Mazowiecka nr 6.
