The syntax of phraseological units in the adjectival functions (a general overview)
Abstract
The article is concerned with phraseological units in the adjectival function (e.g. cały i zdrowy ‘alive and well’, pierwszy lepszy ‘just any’, jaki taki ‘passable, good enough’, starej daty ‘old-school, outdated’, całą gębą ‘through and through’). Attention is also paid to the units that are used both adjectivally and adverbially (e.g. na medal ‘firstclass’, pod adresem ‘at the address’, do białego rana ‘till dawn’, na czarną godzinę ‘for a rainy day’, pi razy oko ‘more or less’). They are analyzed with regard to their internal structure, i.e. relationships between their components, as well as their syntactic behaviour in relation to the rest of the utterance. Internally, both groups of expressions are very diverse. With respect to their function, they can be: – attributive, i.e. standing in relation the noun only: od siedmiu boleści ‘mediocre, pathetic’, spod ciemnej gwiazdy ‘of the deepest dye’, świeżo upieczony ‘new and inexperienced’, z krwi i kości ‘full bloodied’, czystej wody ‘of the first order’; – attributive or complementary (i.e. standing in relation to the noun or the copula), e.g. pod psem ‘rotten; under the weather’, cały w skowronkach ‘happy as a lark’, w czepku urodzony ‘born with a silver spoon in one’s mouth’, nadgryziony zębem czasu ‘time-worn’, zamknięty na cztery spusty ‘locked and bolted’. The latter category can also be used in apposition, as attributive complements, or in relation to the verb.
Keywords
Polish phraseology, semantics, the attributive function
References
Austin, J.L. (1993). Zmysły i przedmioty zmysłowe. W: tenże, Mówienie i poznawanie. Wykłady i rozprawy filozoficzne (401–541). Tłum. B. Chwedeńczuk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bańkowski, A. (2000). Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Bąba, S., Liberek, J. (2001). Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heinz, A. (1988). Kategorie przejściowe (pośrednie) w języku. W: tenże, Język i językoznawstwo. Wybór prac (102–118). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
ISJP – Bańko, M. (red.) (2000). Inny słownik języka polskiego, t. 1–2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Klemensiewicz, Z. (1969). Zarys składni polskiej. Wyd. VI. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kosek, I. (2010). Fleksja i składnia związków frazeologicznych – stan badań, problemy opisu i perspektywy. W: S. Bąba, K. Skibski, M. Szczyszek (red.), Perspektywy współczesnej frazeologii polskiej. Teoria. Zagadnienia ogólne (57–76). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kuryłowicz, J. (1987). Kilka uwag o tzw. gramatyce transformacyjno-generatywnej. W: tenże, Studia językoznawcze. Wybór prac opublikowanych w języku polskim (43–47). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Labocha, J. (1995). Gramatyka polska. Składnia. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Lewicki, A.M. (1986a). Składnia związków frazeologicznych, Biuletyn PTJ z. XL, 75–83.
Lewicki, A.M. (1986b). Słownik a gramatyka w leksykograficznym opisie związków frazeologicznych. W: M. Basaj (red.), Typy opisów gramatycznych języka. Materiały polsko-czeskiej sesji naukowej, Jabłonna 15-17 listopada 1983 (157–170). Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Lewicki, A.M. (2002). Syntaktyczne aspekty frazeologii. W: Z. Krążyńska, Z. Zagórski (red.), Poznańskie Spotkania Językoznawcze X (47–54). Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
NKPP – Świrko, S. (oprac.) (1978). Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. 4. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
SJPDor – Doroszewski, W. (red.) (1962). Słownik języka polskiego, t. 4. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
SWO – Sobol, E. (red.) (1997), Słownik wyrazów obcych. Wydanie nowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Szober, S. (1966). Gramatyka języka polskiego. Wyd. VII. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Topolińska, Z. (1984). Składnia grupy imiennej. W: Z. Topolińska (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia (301–386). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
USJP – Dubisz, S. (red.) (2003). Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zakrzewska, E. (1988). Cechy przymiotników w funkcji niepodstawowego wyrażenia predykatywnego. W: R. Grzegorczykowa, B. Klebanowska (red.), Studia nad językiem polskim (41–53). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Zaron, Z. (2009). Problemy składni funkcjonalnej. Warszawa: BEL Studio.
Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin Poland
https://orcid.org/0000-0002-0321-2485
