Derived lexical reciprocal verbs in Czech
Abstrakt
W języku czeskim (podobnie jak w innych językach słowiańskich) klityki refleksywne służą – między innymi – jako środek derywacji czasowników recyprokalnych, czyli takich, które zawierają wzajemność bezpośrednio w znaczeniu leksykalnym. W artykule odróżniam te czasowniki, u których wzajemność wyrażona jest przez klitykę zwrotną (nenávidět se ‘nienawidzić siebie wzajemnie’ ← nenávidět ‘nienawidzić kogoś’ i slíbit si ‘obiecać sobie coś wzajemnie’ ← slíbit ‘obiecać coś komuś’), od tych czasowników wzajemnych, przy których pełnią te klityki inną funkcję (oddělit se ‘oddzielić się od siebie’ ← oddělit ‘oddzielić kogoś/coś od kogoś/czegoś’). Czasownik recyprokalne pierwszego typu tworzą konstrukcje, w których uczestników w stosunku wzajemności wyrażano typowo w pozycji subjektu i objektu dalszego w narzędniku (Petr si slíbil s Marií věrnost.
‘Piotr i Maria obiecali sobie nawzajem wierność’). Czasowniki te dzielą się na kilka klas semantycznych, które jednak semantycznie w dużym stopniu są takie same jak klasy czasowników recyprokalnych innych typów.
Słowa kluczowe
wzajemność, walencja, derywacja, klityki refleksywne
Bibliografia
Dalrymple, M. et al. (1998). Reciprocal Expressions and the Concept of Reciprocity, Linguistics and Philosophy, 21(2), 159–210.
Dimitriadis, A. (2004). Discontinuous Reciprocals (unpublished manuscript). Utrecht Institute of Linguistics OTS, Utrecht.
Dimitriadis, A. (2008). Irreducible symmetry in reciprocal constructions. In: E. König, V. Gast (eds.), Reciprocals and Reflexives (375–409). Berlin–New York: Mouton de Gruyter.
Evans, N. (2007). Complex events, propositional overlay, and the special status of reciprocal clauses. In: J. Newman, S. Rice (eds.), Proceedings of 7th Conference on Conceptual Structure, Discourse and Language (CDSL). Stanford: CSLI.
Evans, N. (2008). Reciprocal constructions: Towards a structural typology. In: E. König, V. Gast (eds.), Reciprocals and Reflexives (33–103). Berlin–New York: Mouton de Gruyter.
Evans, N. et al. (2011). Introduction: Reciprocals and semantic typology. In: N. Evans et al. (eds.), Reciprocals and Semantic Typology (1–28). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Frajzyngier, Z. (2000). Coding of the Reciprocal Function: Two Solutions. In: Z. Frajzyngier, T. S. Curl (eds.), Reciprocals. Forms and Functions (179–194). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Fehrmann, D. et al. (2014). Slavic Reflexive Decausative, Russian Linguistics, 38(3), 287–313.
Filipec, J. et al. (eds.). (2007). Slovník spisovné češtiny pro školu a veřejnost. Praha: Academia.
Fried, M. (2004). Reflexivization and the Invariance Principle Revisited, The Slavic and East European Journal, 48(4), 627–653.
Geniušienė, E. (1987). The Typology of Reflexives. Berlin–New York–Amsterdam: Mouton de Gruyter.
Haiman, J. (1983). Iconic and Economic Motivation, Language, 59(4), 781–819.
Haspelmath, M. (2007). Further remarks on reciprocal constructions. In: V. P. Nedjalkov (ed.), Reciprocal Constructions (2087–2115). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Ivanová, M. (2020). Reciprocita v slovenčině a optimalizácia jej lexikografického spracovania, Slovenská reč, 85(2), 143–161.
Karlík, P. (1999). Reflexiva v češtině. In: E. Rusínová (ed.), Přednášky a besedy z 32. běhu Letní školy slovanských studií (44–52). Brno: Filozofická fakulta Masarykovy univerzity.
Karlík, P. et al. (1995). Příruční mluvnice češtiny. Praha: Nakladatelství Lidové noviny.
Kemmer, S. (1993). The Middle Voice. Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Kettnerová, V. (2014). Lexikálně-sémantické konverze ve valenčním slovníku. Praha: Karolinum.
Kettnerová, V., Lopatková, M. (2018). Lexicographic Potential of the Syntactic Properties of Verbs: The Case of Reciprocity in Czech. In: J. Čibej et al. (eds.), XVIII EURALEX International Congress, Lexicography in Global Contexts (685–698). Ljubljana: Ljubljana University Press.
Kettnerová, V., Lopatková M. (2019). Reflexives in Czech from a Dependency Perspective. In: K. Gerdes, S. Kahane (eds.), Proceedings of the Fifth International Conference on Dependency Linguistics (Depling, Syntaxfest 2019) (14–25). Paris: Association for Computational Linguistics.
Kettnerová, V., Lopatková, M. (2020). Ke způsobům vyjádření vzájemnosti v češtině, Slovo a slovesnost, 81(4), 243–268.
Knjazev, J.P. (2007a). Lexical reciprocals as a means of expressing reciprocal situations. In: V.P. Nedjalkov (ed.), Reciprocal Constructions (115–146). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Knjazev, J.P. (2007b). Reciprocal constructions in Russian. In: V.P. Nedjalkov (ed.), Reciprocal Constructions (673–707). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
König, E., Gast, V. (2008). Reciprocity and reflexivity – description, typology and theory. In: E. König, V. Gast (eds.), Reciprocals and Reflexives. Theoretical and Typological Explorations (1–31). Berlin–New York: Mouton de Gruyter.
König, E., Kokutani, S. (2006). Towards a typology of reciprocal constructions: focus on German and Japanese, Linguistics, 44(2), 271–302.
Kováčová, K. (2005). Konverzívnost jako systémový vztah (doctoral thesis). Filozofická fakulta, Univerzita Karlova, Praha.
Křen, M. et al. (2019). Korpus SYN, verze 8 z 12. 12. 2019. Ústav Českého národního korpusu FF UK, Praha 2019. https://www.korpus.cz.
Langendoen, D.T. (1978). The Logic of Reciprocity, Linguistic Inquiry, 9(2), 177–197.
Lopatková, M. et al. (2016). Valenční slovník českých sloves VALLEX. Praha: Karolinum.
Maslova, E. (2008). Reflexive encoding of reciprocity: Cross-linguistic and language-internal variation. In: E. König, V. Gast (eds.), Reciprocals and Reflexives (225–257). Berlin–New York: Mouton de Gruyter.
Maslova, E., Nedjalkov, V.P. (2013). Reciprocal Constructions. In: S.M. Dryer, M. Haspelmath (eds.), The World Atlas of Language Structures Online. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. http://wals.info/chapter/106.
Medová, L. (2009). Reflexive Clitics in the Slavic and Romance Languages. A Comparative View from an Antipassive Perspective (doctoral thesis). Department of Slavic Languages and Literatures, Princeton University, Princeton.
Nedjalkov, V.P. (2007). Overview of the research. Definitions of terms, framework, and related issues. In: V.P. Nedjalkov (ed.), Reciprocal Constructions (3–114). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Oliva, K. (2001). Reflexe reflexivity reflexiv, Slovo a slovesnost, 62(3), 200–207.
Panevová, J. (1994). Valency Frames and the Meaning of the Sentence. In: P.L. Luelsdorff (ed.), The Prague Linguistic School of Structural and Functional Linguistics (223–243). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Panevová, J. (1999). Česká reciproční zájmena a slovesná valence, Slovo a slovesnost, 60(4), 269–275.
Panevová, J. (2007). Znovu o reciprocitě, Slovo a slovesnost, 68(2), 91–100.
Panevová, J., Mikulová, M. (2007). On reciprocity, The Prague Bulletin of Mathematical Linguistics, 87, 27–39.
Panevová, J. et al. (2014). Mluvnice současné češtiny. Syntax češtiny na základě anotovaného korpusu. Praha: Karolinum.
Penchev, J. (2007). Reciprocal and reflexive constructions in Bulgarian. In: V.P. Nedjalkov (ed.), Reciprocal Constructions (609–632). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Plank, F. (2008). Thoughts on the origin, progress, and pronominal status of reciprocal forms in Germanic, occasioned by those of Bavarian. In: E. König, V. Gast (eds.), Reciprocals and Reflexives (346–373). Berlin–New York: Mouton de Gruyter.
Reinhart, T., Siloni, T. (2005). The Lexicon-Syntax Parameter: Reflexivization and Other Arity Operations, Linguistic Inquiry, 36(3), 389–436.
Siloni, T. (2008). The Syntax of Reciprocal Verbs: An Overview. In: E. König, V. Gast (eds.), Reciprocals and Reflexives (451–498). Berlin–New York: Mouton de Gruyter.
Svoboda, O. (2014). Functions of the Czech reflexive marker se/si (master thesis). Faculty of Humanities, Leiden University, Leiden.
Štícha, F. et al. (2013). Akademická gramatika spisovné češtiny. Praha: Academia.
Veselý, V. (2018). K slovotvorné funkci reflexivních morfémů se, si, Naše řeč, 101(3), 138–157.
Wiemer, B. (2007). Reciprocal and reflexive constructions in Polish. In: V.P. Nedjalkov (ed.), Reciprocal Constructions (513–559). Amsterdam–Philadelphia: John Benjamins.
Matematicko-fyzikální fakulta, Univerzita Karlova, Praha, Czechy
https://orcid.org/0000-0001-9694-1304
