Глаголы физического контакта: модели управления и семантические сдвиги

Abstrakt

Artykuł poświęcony jest korpusowym badaniom zmian semantycznych, które powstają przy wyrażaniu przez czasowniki kontaktu fizycznego, typu: całować, obejmować, gładzić walencji possesora (posiadacza) i części ciała. Reprezentują one różne modele rekcyjne : wyrażanie biernikiem walencji possesora przy fakultatywnym wyrażaniu części (całować ją (w usta), głaskać dziecko (po główce), walencji części formą biernika przy jednoczesnym wyrażaniu possesora przez zaimek dzierżawczy lub przez dopełniacz (całować jej ręce/ ręce żony), a także użycie formy celownika dla possesora, a biernika dla wyrażenia części (całować matce ręce, głaskać jej/ żonie plecy). Nasze ogólne spostrzeżenia uszczegóławiają wnioski z poprzednich prac z tego zakresu badań, wyjaśniają rozkład częstotliwości występowania omawianych konstrukcji z nazwami części ciała oraz preferowanych przez czasowniki syntaktycznych sposobów wyrażania semantycznych aktantów. Opisują także artystyczny efekt użycia omawianych wyrażeń w nietypowych konstrukcjach w tekstach literackich.

Абстракт
Работа посвящена корпусному исследованию семантических сдвигов, которые возникают при различном выражении валентности посессора и части у глаголов физического контакта целовать, обнимать, гладить и др. Они позволяют разные модели управления: выражение валентности посессора аккузативом при факультативном выражении части (целовать ее (в губы), гладить ребенка
(по голове)), валентности части аккузативом при выражении валентности посессора притяжательным местоимением или генитивом (целовать ее руки, целовать руки жены), а также вынесение посессора в дативную конструкцию, с выражением части аккузативом (целовать ей руки, гладить ей спину). Наши общие наблюдения уточняют выводы предыдущих работ в этой области исследований, дают объяснение частотной дистрибуции названий частей тела по разным конструкциям, а также предпочтительным синтаксическим способам выражения семантических актантов у глаголов, описывают художественный эффект использования слов в несвойственных им конструкциях в литературных текстах.

Słowa kluczowe

walencja, walencja składniowa, posessor, część, konstrukcja