Język dwóch siedemnastowiecznych drukowanych przekazów Historii o Magielonie, królewnie neapolitańskiej w odniesieniu do pytań o pochodzenie i modernizację polskiej wersji tekstu
Abstrakt
Artykuł jest kontynuacją badań nad podstawą polskiego romansu o pięknej Magielonie. Rozważamy, na ile właściwości typograficzne, gramatyczne i leksykalne dwóch najstarszych przekazów polskiego tekstu (z XVII wieku) mogą mieć wartość dowodową dla badań nad niemiecką lub czeską podstawą polskiej wersji romansu z XVI wieku. W tym celu prześledziłyśmy zakres potencjalnych modernizacji polskich wydań XVII-wiecznych, skupiłyśmy się na wybranych kategoriach, które w polszczyźnie XVI i XVII wieku miały charakter dynamiczny. Określiłyśmy też „językowe residua” poprzednich warstw tekstu, następnie sprawdziłyśmy, czy warstwy leksykalne, frazeologiczne i kolokacje wyrazowe zdradzają biegłą znajomość przez tłumacza niemieckiego lub czeskiego. Pozwala to wnioskować, że polski przekład powstał najprawdopodobniej z wersji niemieckiej.
Słowa kluczowe
Magielona; niemiecka vs czeska podstawa przekładu; polszczyzna średniopolska; dynamiczne kategorie gramatyczne; językowa modernizacja tekstu dawnego; stare druki
Bibliografia
Basaj, M., Siatkowski, J. (2006). Bohemizmy w języku polskim. Słownik. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Wydział Polonistyki.
Brückner, A. (1901). Dawne powieści i romanse polskie, Biblioteka Warszawska, 2/1, 506–544.
Dejna, K. (1995). Atlas polskich innowacji dialektalnych. Warszawa–Łódź: PWN.
Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm. (1852–1971). Pozyskano z: Wörterbuchnetz des Trier Center for Digital Humanities: https://www.woerterbuchnetz.de/DWB [data dostępu: 22.06.2022].
e-SXVII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, W. Gruszczyński (red.), Warszawa PAN. Pozyskano z: https://sxvii.pl/ [data dostępu: 21.06.2022].
Frühneuhochdeutsches Wörterbuch. (1985–). Wersja online. Pozyskano z: https://fwb-online.de [data dostępu: 20.06.2022].
Gebauer, J. (1896). Historická mluvnice jazyka českého. Díl III. Tvarosloví. I. Skloňování, Praha-Vídeň: Nákladem F. Tempského. Pozyskano z: http://vokabular.ujc.cas.cz/moduly/literatura/edice/2a100be0-d058-486c-8e27-63801cdfda22/plny-text/s-aparatem/folio/ [data dostępu: 21.06.2022].
Górzyński, S. (2008). Tytuły w dawnej Rzeczypospolitej i obecnie – praktyka i prawo, Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, 8/19, 115–132.
Kleszczowa, K. (red.). (1996). Słowotwórstwo doby staropolskiej. Przegląd formacji rzeczownikowych. Katowice: Wydawnictwa UŚ.
KorBa – Elektroniczny korpus tekstów polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.). Pozyskano z: https://korba.edu.pl/query_corpus/ [data dostępu: 20.06.2022].
Krzyżanowski, J. (1962). Romans polski wieku XVI. Warszawa: PIW.
Książek-Bryłowa, W. (1992). Warianty fleksyjne w historii języka polskiego. W: T. Skubalanka, W. Książek-Bryłowa (red.), Wariantywność polskiej fleksji (117–190). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kuźmina, W. (1962). Polska wersja „Historii o Magelonie”, jej przekład ukraiński i rosyjski z XVII wieku, Slavia Orientalis, 11/3, 323–350.
Kuźmina, W. (1964). Rycarskij roman na Rusi. Bowa, Piotr Złatych Kluczej. Moskwa: Nauka.
L – Linde, S.B. (1807–1814). Słownik języka polskiego, t. 1–6. Warszawa: Drukarnia XX. Piiarów. Pozyskano z: https://kpbc.umk.pl/dlibra/publication/8178/edition/12852/content [data dostępu: 20.06.2022].
Ligara, B. (2014a). Bilingwizm w tekście zapisany. Część I. Status lingwistyczny. Paradygmaty badawcze, LingVaria, 1/17, 149–167.
Ligara, B. (2014b). Bilingwizm w tekście zapisany. Część II. Wykładniki transkodowe. Gatunki, LingVaria, 2/18, 139–174.
Ostaszewska, D. (red.). (2002). Polszczyzna XVII wieku: stan i przeobrażenia. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
Rejter, A. (2002). Deklinacja rzeczowników. W: D. Ostaszewska (red.), Polszczyzna XVII wieku: stan i przeobrażenia (75–102). Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
Rudnicka, J. (1964). Bibliografia powieści polskiej 1601–1800. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Rzepka, W.R. (1985). Demorfologizacja rodzaju w liczbie mnogiej rzeczowników w polszczyźnie XVI-XVII wieku. Poznań: UAM.
Rzepka, W.R. (1973). Zmiany formy dopełnienia a rozwój gen.-acc.pl męskich form osobowych w języku polskim. Studia Polonistyczne, 1, 103–124.
Stich, A., Kolár, J. (2000). Komentář. W: J. Kolár (ed.), Tři knížky lidového čtení. Meluzína, Magelona, Jenovefa (255–305). Praha: Lidové Noviny.
SPXVI – Słownik polszczyzny XVI wieku. (1966–). M.R. Mayenowa (red.). Wrocław: Ossolineum oraz wersja elektroniczna: http://spxvi.edu.pl [data dostępu: 20.06.2022].
Szesnastowieczne przekłady ewangelii, I. Winiarska-Górska (red.). Pozyskano z: www.ewangelie.uw.edu.pl [data dostępu: 20.06.2022].
Wierzbicka-Trwoga, K., Winiarska-Górska, I. (2023). „Historia o Magielonie, królewnie
neapolitańskiej”. Pytanie o podstawę polskiego przekładu, Porównania 1/33, 403–421. DOI: 10.14746/por.2023.1.22
Vokabulář webový: webové hnízdo pramenů k poznání historické češtiny [online]. Praha:
Ústav pro jazyk český AV ČR, v. v. i., oddělení vývoje jazyka. © 2006-2020. Verze dat 1.1.15. Pozyskano z: https://vokabular.ujc.cas.cz [dostęp: 22.06.2022].
