Oswajanie jako akt retoryczny (analiza językowa na przykładzie wypowiedzi z czasów pandemii postulujących oswojenie kryzysu)
Abstrakt
W artykule został scharakteryzowany retoryczny akt oswajania zjawisk stanowiących zagrożenie zdrowia lub życia i wzbudzających lęk wywołany niemożnością poradzenia sobie z groźną sytuacją. Analiza wypowiedzi z czasów pandemii, które zawierały czasownik oswajać użyty w różnych formach, pozwoliła zwrócić uwagę na ewolucję semantyczną tego leksemu, w wyniku której na przełomie XX i XXI w. pojawiło się w języku polskim trzecie znaczenie czasownika oswajać, nienotowane wcześniej w słownikach. Jednocześnie w artykule został scharakteryzowany akt retoryczny jako zdarzenie komunikacyjne, które wymaga innej procedury badawczej niż ta, która była stosowana w teorii aktów mowy. Zastosowanie tej procedury do aktu oswajania potwierdziło możliwość jej przyszłego wykorzystywania w badaniach lingwistycznych.
Słowa kluczowe
akt retoryczny; akt mowy; znaczenie; oswajanie; pandemia
Bibliografia
Austin J. (1962) How to do Things with Words. Oxford.
Beaugrade R. A., Dressler W. U. (1990) Wstęp do lingwistyki tekstu. Warszawa.
Bitzer L.F. (1968) The Rhetorical Situation, Philosophy & Rhetoric, No 1, pp. 1–14.
Bryła W., Bryła-Cruz A. (2021) Retoryka „okołowirusowa”. Szkice językowo-kulturowe, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Budzyńska-Daca A. (2020). Współczesna genologia retoryczna wobec tradycji klasycznej – wybrane zagadnienia. W: M. Puda-Blokesz i M. Ryszka-Kurczab (red.), Dialog z Tradycją. Tom VIII: Dziedzictwo antyczne i biblijne dziś, Collegium Columbinum, Kraków.
Campbell K.K., Huxman S.S., Burkholder T.R. (2003). The Rhetorical Act. Thinking, Speaking and Writing Critically, Wadsworth, Belmont.
Chmielewski P. (2003). Semantyka kryzysu. Problemy Zarządzania, nr 2, s. 7-40.
Cialdini R. B. (2001). Anatomia perswazji. Świat Nauki, Kwiecień, s. 64–69.
Ducrot O. (1989). Zarys polifoniczny teorii wypowiadania. Pamiętnik Literacki, nr 3, s. 257–303.
Duraj-Nowosielska I. (2007). Czasowniki nazywające czynności mowy i ich nieagentywne odpowiedniki. Wstęp do analizy semantycznej z perspektywy opozycji agentywności i kauzatywności. Prace Filologiczne, t. 52, s. 59–88.
b.a. (2020). Fałszywa pandemia. Krytyka naukowców i lekarzy, Wydawnictwo Fundacja Osuchowa.
Głażewska E., Karwatowska M. (2023). Humor w czasach zarazy, Lublin.
Głażewska E., Karwatowska M. (2021). Maska w czasach zarazy, Lublin.
Greń Z. (1994). Semantyka i składnia czasowników oznaczających akty mowy w języku polskim i czeskim, Warszawa.
Hodalska M., Lisowska-Magdziarz M., Całek A. (2023). Czy media oswajają lęk przed koronawirusem? Empiryczne badania relacji z pandemii i lęku odbiorców medialnych przekazów wiosną 2020 i 2021 roku. Analiza porównawcza Zeszyty Prasoznawcze, t. 66, nr 1(253), Kraków, s. 45–64.
Hogan K. (2010). Psychologia perswazji. Strategie i techniki wywierania wpływu na ludzi, Warszawa.
Hruzik-Mazurkiewicz K. (2020). Koronaświrus Protokół, Wrocław.
ISJP – Inny słownik języka polskiego, red M. Bańko, Warszawa 2000;
Jakobson R. (1960). Poetyka w świetle językoznawstwa. Pamiętnik Literacki, nr 51/2, s. 431–473.
Kaczmarkowski M. (1988) Starożytna retoryka – poprzedniczka lingwistyki tekstu. Roczniki Humanistyczne, tom XXXVI, zeszyt 3, s. 13–28.
Kejun Xu, Farkas D. K. Blogging as a Rhetorical Act, https://www.academia.edu/48275579/Blogging_as_a_Rhetorical_Act
Kołodziejczyk J. (2019). Kłamanie jako akt mowy – kilka uwag z perspektywy filozoficzno-prawnej. Acta universitatis lodziensis. Folia Iuridica, nr 87, s. 143–154.
Korolko M. (1990). Sztuka retoryki. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa.
Kurzępa, J. (2021). Badania in statu nascendi w czasie epidemii SARS-Cov-2: Refleksje na podstawie doświadczeń z badań…, Lublin.
L – S.B. Linde, Słownik języka polskiego, Warszawa 1807–1814;
Malinowska E. (1996). Urzędowe makroakty mowy. W: S. Gajda (red.), Stylistyka V (323–331) Opole.
Perelman Ch. (2002). Imperium retoryki. Retoryka i argumentacja, Warszawa.
Sadock J. (1975). The Soft, Interpretive Underbelly of Generative Semantics, W: J. Morgan, P. Cole (red.) Syntax and Semantics, t. 3. Speech Acts, (383–369). New York.
Searle J. R. 1968Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language, Cambridge; (wyd. pol. J. Searle, Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka, przeł. B. Chwedeńczuk, Warszawa 1987).
Searle J. R. (1976). Classification of Illocutionary Acts. Language and Society, t. 5. nr 1, s. 1–23.
Skulska J. K. (2018). Akt retoryczny jako forma komunikacji publicznej. Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, nr 376, s. 195–210.
SJPD – Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958–1969;
SWJP – Słownik współczesnego języka polskiego, red. B. Dunaj, Warszawa 1996;
Sobczak B. (2016). News telewizyjny jako akt retoryczny. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, nr 1(31).
SW – Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900–1927 (tzw. Słownik warszawski);
SWil – Słownik języka polskiego, red. A. Zdanowicz i in.; Wilno 1861 (tzw. Słownik wileński);
Śmieja M., Jędrusik J., Zawada F. (2021). Oswajanie samotności. ZNAK 798, 11.
Veltzé K., (2021). Zaprzeczenie jako forma oswajania sytuacji kryzysowej – Teorie spiskowe wokół pandemii wywołanej koronawirusem wśród społeczności internetowych. Com.press – Media i komunikacja społeczna, nr 1/2021.
Waśniowska E. (2001). Oswajam strach, Poznań.
Wierzbicka A. (1973). Akty mowy. W: M.R. Mayenowa (red.), Semiotyka i struktura tekstu, Wrocław.
Wierzbicka A. (1983). Genry mowy. W: Tekst i zdanie. Zbiór studiow, red. T. Dobrzyńska, E. Janus, Wrocław.
Viganó C. M. (2021). Rozważania na temat Wielkiego Resetu i Nowego Porządku Świata. Myśl Konserwatywna, 28 sierpnia.
Winczorek J. (2020). Pandemia COVID-19 a dostęp do prawa. Polska na tle wyników badania międzynarodowego. Państwo i Prawo, 12, s. 38–61.
Worsowicz M. (2023). Pisma poradnikowe dla kobiet na polskim rynku prasowym. Perspektywa retoryczna, Łódź.
Ziomek J. (1990). Retoryka opisowa, Ossolineum, Wrocław.
(2020). Życie codzienne w czasach pandemii. Raport z drugiego etapu badań, Poznań.
Źródła internetowe wykorzystane w artykule (dostęp 19.03.2023 r.)
https://www.gov.pl/web/szczepimysie/dlaczego-warto-sie-zaszczepic-przeciwko-covid-19
https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,17230243,jolanta-kwasniewska-oswajam-starosc.html
https://blog-tpa.pl/pod casty/
https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/rpo-mz-koronawirus-alarmujaco-duzo-zgonow
https://www.wyprawyrowelove.pl/oswajamy-strachy-wyprawa-rowerowa-w-dobie-pandemii/
https://doi.org/10.52097/acapress.9788362475865.
https://www.wyprawyrowelove.pl/oswajamy-strachy-wyprawa-rowerowa-w-dobie-pandemii/
https://www.wyprawyrowelove.pl/oswajamy-strachy-wyprawa-rowerowa-w-dobie-pandemii/
https://www.youtube.com/watch?v=j3T3qeSC5gU
https://www.uj.edu.pl/wiadomosci/-/journal_content/56_INSTANCE_d82lKZvhit4m/10172/146029285
https://www.wuoz.malopolska.pl/2021/12/14/jestes-wazny-jestes-potrzebny-zaszczep-sie/
https://antal.pl/wiedza/artykul/czy-w-czasie-covid-19-warto-zmienic-prace
https://wyborcza.pl/7,75398,27779136,jak-pis-zaklina-ogniska-koronawirusa-w-szkolach.html
