Czy jesteśmy pesymistami? O tym, co zdradza polszczyzna
Abstrakt
Celem artykułu jest zbadanie, na ile społeczne (a poparte opiniami i badaniami psychologów) przekonanie, że jesteśmy narodem pesymistycznym, znalazło odzwierciedlanie w języku oraz w jakim stopniu to, co utrwaliło się w języku, decyduje o naszym postrzeganiu, myśleniu i działaniu. Autorka, wspierając się teoriami psychologicznymi i wykorzystując metodologię stworzoną na gruncie koncepcji językowego obrazu świata, analizuje pod tym kątem różne fenomeny językowe: semantykę słów, frazeologizmy, przysłowia, rytuały językowe itp. Wydobywa z nich sądy składające się na świat widziany oczami pesymisty i tworzące postawę pesymisty. Dowodzi, że sądy te są różnorodne i powiązane tak, że tworzą rodzaj pozornie spójnego i obiektywnego poglądu wyjaśniającego świat. Dlatego są wykorzystywane jako rodzaj gotowych społecznie utrwalonych wzorców myślenia i postępowania. Autorka daleka jest jednak od przypisywania im funkcji determinującej nasze myślenie.
Słowa kluczowe
językowy obraz świata; semantyka; pesymizm
Bibliografia
Bartmiński, J. (red.). (1990). Językowy obraz świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (2014). Językowe podstawy obrazu świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
Bartmiński, J., Tokarski, R. (red.). (1993). O definicjach i definiowaniu. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
Bartmiński, J., Tokarski, R. (red.). (1998). Profilowanie w języku i w tekście. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
Czapiński, J. (1994). Psychologia szczęścia. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych/Polskie Towarzystwo Psychologiczne.
Doliński, D. (1994). Obronne aspekty pesymizmu. W: D. Doliński (red.), Orientacje defensywne; Emocje, przekonania, zachowania (9–17). Opole: Wyższa Szkoła Pedagogiczna.
Drabik, B. (2010). Językowe rytuały tworzenia więzi interpersonalnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Karwatowska, M.( 2005). Lęk. Portret językowy pojęcia w wypowiedziach licealistów, Białostockie Archiwum Językowe, (5), 27–41.
Kasperek -Golimowska, E. (2012). Nadzieja i optymizm vs zwątpienie i pesymizm w kontekście „dobrego życia” w kulturze konsumpcji, Studia Edukacyjne, nr 19, 179–213.
Mazga, E. Dlaczego Polacy kochają narzekać. Gazeta Olsztyńska. Pozyskano z http://gazetaolsztynska.pl/523800,Dlaczego-Polacy-kochaja-narzekac.html (data dostępu: 01.02.2023).
Norem, J. K. (2003). Pozytywna moc pesymizmu. (P. Wieczorek, tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Amber.
Pajdzińska, A. (1994). Głową muru nie przebijesz, czyli „filozofia życia” utrwalona w polskiej frazeologii”, Przegląd Humanistyczny, 38 /2 (323), 85–92.
Potempa, K. (2013). Optymizm a zdrowie, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, tom 19, nr 2, 130–134.
Rząsa, B. Czy Polacy to naród pesymistów?. Pozyskano z https://www.papilot.pl/lifestyle/psychologia/3058/czy-polacy-to-narod-pesymistow (data dostępu: 14.11.2022).
Seligman, M.E.P. (1993). Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie (A. Jankowski, tłum.). Poznań: Media Rodzina.
Szaniawski, P. Polak pesymista. Newsweek 21.01.2013, 14:00. Pozyskano z https://www.newsweek.pl/sondaz-polacy-sa-pesymistami/17e6jxh (data dostępu: 15.03.2023).
Szpitalak, M. (2017). Nie taki pesymizm zły. Polska adaptacja Kwestionariusza Defensywnego Pesymizmu. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Tokarski, R. (1993). Słownictwo jako interpretacja świata. W: J. Bartmiński (red.) Współczesny język polski (335–362). Wrocław: Wydawnictwo Wiedza o Kulturze.
Tokarski, R. (2013). Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
Turczyn, A. Pesymizm, to poważna choroba Polaków. Pozyskano z https://trybun.org.pl/2017/04/22/pesymizm-to-powazna-choroba-polakow (data dostępu: 15.03.2023).
Wierzbicka, A.. (2015). Podmiot rozdwojony w sobie: dwa języki, dwie kultury, jedno(?) ja. W: A. Pajdzińska, J. Bartmiński (red.), Podmiot w języku i kulturze (139–159). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej.
Wojciszke, B., Baryła W. (2005). Kultura narzekania, czyli o psychicznych pułapkach ekspresji niezadowolenia. W: M. Drogosz (red.), Jak Polacy przegrywają? Jak Polacy wygrywają? (35–53). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
