Obraz pogranicznej wsi i jej mieszkańców utrwalony w nazwach domów (na przykładzie Cergowej k. Dukli w Beskidzie Niskim)
Abstrakt
Obraz pogranicznej wsi ustalałam, analizując ponad 100 nazw domów zebranych w Cergowej k. Dukli w Beskidzie Niskim. Materiał, sukcesywnie gromadzony od lat 80. XX wieku, obejmuje koniec wieku XIX, cały wiek XX i niemal ćwierć wieku XXI. Dzięki temu dobrze dokumentuje sposób nazywania wiejskich domów, a także kierunek i tempo zmian zachodzących w języku i w utrwalonym w nim obrazie świata społeczności wiejskiej. Nazwy domów na Dukielszczyźnie w zdecydowanej większości mają postać eliptycznych struktur przyimkowych z dzierżawczą funkcją lokalizacyjną. Tworzy się je głównie od nazw własnych, których społeczność wiejska używa do wyodrębniania tzw. głowy rodziny. Utrwalają obraz życia poprzednich pokoleń, ale są też sygnałem zmian zachodzących w mentalności patriarchalnego społeczeństwa wsi.
Słowa kluczowe
językowy obraz świata; pogranicze; wieś; gwara; nazewnictwo domów
Bibliografia
Bartmiński, J. (1997). Dom i świat – opozycja czy współdziałanie. W: G. Sawicka (red.), Dom w języku i kulturze. Materiały z konferencji Dom w języku i kulturze, zorganizowanej w Uniwersytecie Szczecińskim przez Zakład Etnolingwistyki, w dniach 22–24 marca 1995 roku (11–22). Szczecin: Agencja Wydawnicza JOTA.
Breza, E. (1998). Nazwy obiektów i instytucji związanych z nowoczesną cywilizacją (chrematonimy). W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (343–361). Warszawa-Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Grzegorczykowa, R., Puzynina, J. (1979). Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Handke, K. (2004). Nazewnictwo miejskie – świadek epoki i cenny zabytek, Ochrona Zabytków, nr 3–4, s. 115–126.
Handke, K. (2008). Socjologia języka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Kajfosz, J. (2011). O udrożnieniu domu i udomowieniu drogi. W: J. Adamowski, K. Smyk (red.), Droga w języku i kulturze. Analizy antropologiczne (267–276), Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Kaleta, Z. (1998). Teoria nazw własnych. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (15–36), Warszawa-Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Karaś, M. (2017). Antroponimia, czyli nazwy osobowe Przędzela i okolicy w pow. niżańskim. W: M. Karaś, Ze studiów leksykologicznych i onomastycznych (195–223), Kraków: Księgarnia Akademicka.
Kosyl, Cz. (1981). Z problematyki nazw will, pensjonatów i domów wczasowych, Onomastica, XXVI, s. 103–117.
Kotula, F. (1958). Typy wiejskich drewnianych budynków na Pogórzu w województwie rzeszowskim, Ochrona Zabytków, 11/1–2 (40–41), s. 35–57.
Kreja, B. (1975). Słowotwórstwo nazw miejsca we współczesnym języku polskim, Gdańskie Studia Językoznawcze, nr 1, s. 63–98.
Kurek, H. (2003). Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Kraków.
Kurek, H. (2019). Obraz społeczności wiejskiej Dukielszczyzny zakrzepły w nazwach kobiet zamężnych. Tradycja i zmiana. W: B. Grabka, R. Kucharzyk, A. Tyrpa (red.), Studia dialektologiczne V (203–213). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Kurek, H. (2020). Obraz społeczności wiejskiej zakrzepły w nazwach synów i córek. Tradycja i zmiana (na przykładzie wsi poddukielskich w Beskidzie Niskim), LingVaria, XV (2020) 2 (30), s.121–132.
Kurek, H. (2021). Wiejskość w językowym obrazie „prostego człowieka” (na przykładzie gwar Dukielszczyzny). W: A. Myszka, E. Oronowicz-Kida, R. Słabczyński (red.), Silva rerum. Rzecz o współczesnej i dawnej polszczyźnie. T. II. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Ożogowi (144–152). Rzeszów: Wydawnictwa Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Kurzowa, Z. (1975). Elementy kresowe w języku powieści powojennej, Warszawa.
Mrózek, R. (1998). Nazwy terenowe. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (231–257). Warszawa-Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Oronowicz, E. (1990). Cechy kresowe w gwarze wsi Munina, Język Polski, LXX, z. 5, s. 208–211.
Pawłowski, E. (1968). Przezwiska ludowe mieszkańców wsi Sromowce Wyżne. W: S. Hrabiec i in. (red.), Symbolae philologicae in honorem Vitoldi Taszycki (250–259), Wrocław-Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Pawłowski, E. (1975). Nazwy miejscowości Sądecczyzny, II: Nazwy osiedli, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.
Płotnikowa, A. (1997). Zagroda w duchowej kulturze Słowian. W: G. Sawicka (red.), Dom w języku i kulturze. Materiały z konferencji Dom w języku i kulturze, zorganizowanej w Uniwersytecie Szczecińskim przez Zakład Etnolingwistyki, w dniach 22–24 marca 1995 roku (187–192). Szczecin: Agencja Wydawnicza JOTA.
Rymut, K. (1999–2001). Nazwiska Polaków: słownik historyczno-etymologiczny, T. I–II, Kraków: Ossolineum.
Wolnicz-Pawłowska, E. (1998). Pogranicze południowe. W: E. Rzetelska-Feleszko (red.), Polskie nazwy własne. Encyklopedia (467–478). Warszawa-Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Żywicka, B. (2006). Wieś. W: J. Bartmiński (red.), Język – Wartości – Polityka. Zmiany w rozumieniu nazw wartości w okresie transformacji ustrojowej w Polsce. Raport z badań empirycznych (200–205). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
