Niesamoistne dawne nomenklatory gramatyczne
Abstrakt
Pierwszym znanym nomenklatorem gramatycznym był słowniczek terminów gramatycznych ułożony przez Bartłomieja z Bydgoszczy (1544). Zbiory terminów gramatycznych dołączane były do gramatyk języka polskiego (Dobracki 1699, Szumski 1809, Morzycki 1857), tłumaczenia gramatyki Gottscheda (1766 i nast. wydania), gramatyki francuskiej (1784, 1797, 1816), jeden został opublikowany w „Monitorze” (1780). Od wieku XVI zmieniła się ich makrostruktura: układ pojęciowy (wg działów gramatyki) zastąpiony został układem alfabetyczno-pojęciowym, następnie alfabetycznym. Układ alfabetyczny podnosi funkcjonalność tekstów, ułatwia dostęp do informacji. Mieszany charakter nomenklatorowo-indeksowy ma słowniczek Szumskiego. Dopiero w XIX w. język polski stał się językiem wejściowym (source language). Terminologia łacińska jest obecna we wszystkich słowniczkach, przy czym w słowniku Morzyckiego w ograniczonym zakresie. Słowniczek Morzyckiego jest słowniczkiem jednojęzycznym, autor zestawia w nim terminy, które utworzył lub których używał w innym znaczeniu, z terminami ówcześnie używanymi. Hasła odesłane wystąpiły tylko w słowniczku Gottscheda (1766).
Słowa kluczowe
leksykologia historyczna; termin gramatyczny; gramatyki języka polskiego; gramatyki języków obcych
Źródło finansowania
Publikacja finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2018–2024, nr projektu 0101/NPRH6/H11/85/2018 (Słownik historyczny terminów gramatycznych online).
Bibliografia
d’Abry, A. (1781). Nowa praktyczna grammatyka, czyli nowy, jasny, i łatwy sposób uczenia się języka francuskiego służący osobom obojej płci […]. Wilno: Drukarnia Akademicka. Pozyskano z https://dbc.wroc.pl/dlibra/publication/20015/edition/17778/content/.
Bartłomiej (1999). Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy – wersja polsko-łacińska, 1544, cz. I, oprac. E. Kędelska, I. Kwilecka, A. Łuczak, Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Borodzicz, S.J. (1830). Gramatyka języka polskiego. Wilno: Drukarnia Pijarów.
Gruszczyński, W. (2000). Wokabularze ryskie na tle XVI- i XVII-wiecznej leksykografii. Warszawa: Aspra.
Decyk-Zięba, W. (2023). Dawne nomenklatory gramatyczne jako źródło wiedzy o gramatyce, Poradnik Językowy, 10, s. 94–114.
Deszkiewicz, J.N. (1846). Gramatyka języka polskiego. Rzeszów: F. Skielski.
Deszkiewicz, J.N. (1859). O gramatykarzu Morzyckim, Czas. Dodatek Miesięczny, XV/43 (lipiec), 17–50.
Donat 1542 – Glaber, A. (1542). Regulae grammaticales, regiminis et constructions. Kraków [za: Łoś, J. (1925). Gramatyka polska, cz. II, Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich].
Grzegorczyk, P. (1967). Index lexicorum Poloniae. Bibliografia słowników polskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Just, A. (2016–2018). Maciej Gutthäter-Dobracki, Polniſche Teutſch erklärte Sprachkunſt.[…] Gramatyka polska, niemieckim językiem wyłożona, Oleśnica 1699. https://gramatyki.uw.edu.pl/book/383/.
Koronczewski, A. (1961). Polska terminologia gramatyczna. Wrocław: Ossolineum.
Kwilecka, I. (1972). Nieznany zbiór słownictwa polskiego pióra Bartłomieja z Bydgoszczy, Język Polski, LII/4, 252–261.
Kwilecka, I, Popowska-Taborska, H. (1977). Bartłomiej z Bydgoszczy leksykograf polski pierwszej połowy XVI w.. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Nałęcz-Moszczeński, S. (1774). Snadna, gruntowna, obszerna, Gramatyka francuska z P. Restaut […] zebrana, dla polskiej obojej płci uczących i uczących się […]. Gdańsk: J.H. Flörke.
Pawlicki, K. (2022). Łacińsko-polskie wydania Donata a początki polskiej terminologii gramatycznej, Poradnik Językowy, 4, 109–121.
Reuchlin, I. (1488). Vocabularius breviloquus. Pozyskano z https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/11238/edition/18203?language=pl/.
Schottel, J.G. (1641). Teutsche Sprachkunst ... abgetheilet in drey Bücher. Braunschweig: B. Grubern.
Schottel, J.G. (1651). Teutsche Sprachkunst ... abgetheilet in drey Bücher. Braunschweig: Zilliger .
Schottel, J.G. (1663). Ausführliche Arbeit Von der Teutschen HaubtSprache. Worin enthalten Gemelter dieser HaubtSprache […]. Braunschweig: Zilliger.
SHTG – Decyk-Zięba, W., I. Stąpor (kier. projektu). (2017-). Słownik historyczny terminów gramatycznych online https://shtg.uw.edu.pl/user/home/.
Skubalanka, T. (1959). Stanowisko O. Kopczyńskiego wobec nowotworów językowych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Filologia Polska, 1(2), 3–50.
Stasiewicz-Jasiukowa, I. (1983). Narodziny gramatyki: o kontekstach powstawania i warsztacie dzieła Onufrego Kopczyńskiego, Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, 28/2, s. 269–295 .
Szylarski, W. (1770). Początki nauk dla narodowej młodzieży […]. Lwów: Drukarnia Bractwa Świętej Trójcy.
Wojakowski, J. (1989). Biblioteka Królewskiego Korpusu Kadetów w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
