Kilka uwag o roli tekstów kultury w propagowaniu elementów gwarowych (na przykładzie kulinariów)
Abstrakt
Renesans kultury regionalnej, w tym także regionalnej kuchni, należy wiązać z procesami globalizacji i lokalizacji, najczęściej ujmowanej jako glokalizacja, zgodnie z hasłem „myśl globalnie, żyj lokalnie”. Lokalne życie otwarte jest na rodzime książki kucharskie, regionalne potrawy, festyny i święta społeczności lokalnych. Funkcjonujące w przestrzeni kultury tego typu teksty (książki kucharskie, przepisy kuchni regionalnej, leksykony kulinarne, słowniki gwarowe) to teksty kultury, a zarazem źródło wiedzy o lokalnej gwarze, słownictwie, obyczajach i zwyczajach, a także przeżyciach społeczności i doświadczeniach rodziny. Przynoszą one wiedzę dialektologiczną, socjolingwistyczną i kulturową, co przy wycofywaniu się z użycia gwary w kontaktach między mieszkańcami wsi, małych miasteczek czy dzielnic większych miast pozwala lepiej zrozumieć współczesne procesy językowo-kulturowe. W artykule przyjęto założenie, że teksty kultury przyjmują postać skryptów kulturowych o określonej strukturalności w postaci scenariusza bądź sekwencji zdarzeń i jako takie mogą być analizowane.
Słowa kluczowe
lingwistyka kulturowa; teksty kultury; przepisy kulinarne; książki kucharskie; słowniki gwarowe; skrypty kultury
Bibliografia
Anusiewicz, J. (1994). Lingwistyka kulturowa. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bartmiński, J. (1990). Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata. W: J. Bartmiński. (red.), Językowy obraz świata (109–129). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartmiński, J. (2012). Językowe podstawy obrazu świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
De Beaugrande, R. Dressler, W. (1990), Wstęp do lingwistyki tekstu. Warszawa: PIW.
Deka, S. (2006). O metodzie wyodrębniania skryptów kulturowych i kilku skryptach niemieckich i polskich. W: I. Kamińska-Szmaj, T. Piekot, M. Zaśko-Zielińska. (red.). Oblicza komunikacji (160–179). Kraków: Universitas.
Habrajska, G., Ślósarska, J. (red.). (2006). Kognitywizm w poetyce i stylistyce. Kraków: Wydawnictwo Universitas.
Horowicz-Monatowa, M. (1933). Książka kucharska. Warszawa: Wydawnictwo Mortkowicz i Spółka.
Kurek, H. (1995). Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwistyczne. Kraków: Universitas.
Kurek, H. (2010). Przemiany kulturowo-językowego wizerunku polskiej wsi w ostatnim półwieczu (na przykładzie gwar małopolskich) (71–79). Kraków: Studia Dialektologiczne IV.
Łabońska, E. (1990). Śląska kucharka doskonała. Katowice: Fundacja dla Śląskiego Instytutu Naukowego.
Łątka, E. (2012). Czy mówienie o emocjach w języku obcym jest możliwe? O potrzebie rekonstruowania skryptów kulturowych wyrażania emocji dla glottodydaktyki polszczyzny. Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. 19. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. 35–43.
Nowakowska-Kempna, I. (1995). Konceptualizacja uczuć w języku polskim. Warszawa: Wyższa Szkoła Pedagogiczna Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
Nowakowska-Kempna, I. (2006). Słowo poetyckie w badaniach kognitywnych. W: Habrajska, G. Ślósarska, J. (red). Kognitywizm w poetyce i stylistyce (48–58). Kraków: Universitas.
Nowakowska-Kempna, I. (2023). Wielość gwar śląskich źródłem bogactwa regionu. Poradnik Językowy 2 (801), 20–38.
Ożóg, K. (2001). Kokakola jest spoko; polszczyzna na przełomie XX i XXI wieku; wybrane zagadnienia. Rzeszów: Otwarty Rozdział. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Ożóg, K. (2008). Zmiany we współczesnym języku polskim i ich kulturowe uwarunkowania. Język a kultura, 20 (59–79). Wrocław: Acta Universitatis Wratislaviensis 3060.
Przybylska, R. (2022). Recenzja pracy L. Przymuszały i D. Świtały-Trybek. Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska, Język Polski (102), 129–133.
Przymuszała, L. Świtała-Trybek, D. (2021). Leksykon dziedzictwa kulinarnego Śląska. Opole: Wydawnictwo Śląskiego Instytutu Naukowego.
Sierociuk, J. (red). (2007). Gwary dziś: Konteksty dialektologii 4. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Symons, M. (2003). Recipe. W: Solomon, H., Katz, (red), Encyclopedia of Food and Culture, 3 (167–171). New York: Thomson-Gale.
Szczepański, M. (1998). Tożsamość pogranicza. Śląsk 2. Katowice: Wydawnictwo Śląskiego Instytutu Naukowego.
Szot-Radziszewska, E. (2007). Etnograficzne wyznaczniki regionu małopolskiego. W: S. Cygan (red.), W kręgu dialektów i folkloru. Prace ofiarowane Doktor Teresie Gołębiowskiej, Docent Wandzie Pomianowskiej i Docent Zofii Stamirowskiej (37–54). Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe.
Ślósarska, J. (2001). Studia z poetyki antropologicznej. Warszawa: Semper.
Cząstka-Szymon, B., Ludwig, J., Synowiec, H. (1999). Mały słownik gwary Górnego Śląska. Katowice: Leksem. (skrót: SGŚl).
Tabakowska, E. (1993). Językoznawstwo kognitywne a poetyka przekładu (A. Pokojska, tłum.). Kraków: Universitas.
Wierzbicka, A. (1999). Emocje. Język i skrypty kulturowe. W: J. Bartmiński wybór i redakcja (red.), A. Wierzbicka, Język – umysł – kultura (163–189) Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wierzbicka, A. (2006). Uniwersalna składnia znaczenia. W: Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne (A. Głaz, K. Korżyk, R. Tokarski tłum.) (36–39). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Witaszek-Samborska, M. (2005). Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.
Żarski, W. (2008). Książka kucharska jako tekst. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Stylistyka kognitywna. Pozyskano z https://apcz.umk.pl/RP/article/download/RP.2009.008/902/3591 [data dostępu: 01.10.2023].
SGŚl – Cząstka-Szymon, B., Ludwig, J., Synowiec, H. (1999). Mały słownik gwary Górnego Śląska. Katowice: Leksem.
SJPD – Doroszewski, W. (red). (1950-1969). Słownik języka polskiego. t. 1–11, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
SWJP – Dunaj, B. (red.). (1996). Słownik współczesnego języka polskiego. Warszawa: Wilga.
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie Polska
