Rodzina w historycznej antroponimii ziemi piotrkowskiej z perspektywy badań socjologicznych
Abstrakt
Celem artykułu była próba odpowiedzi na pytanie, które cechy definicyjne rodziny w ujęciu socjologicznym odzwierciedlone zostały w nazewnictwie osobowym. Dla potrzeb niniejszej pracy przeanalizowano historyczne nazewnictwo osobowe ziemi piotrkowskiej pod kątem kryteriów socjologicznych. Analiza nazewnictwa osobowego z perspektywy rodziny i jej funkcji społecznych rzuca nowe światło na badania antroponimii. Wnosi spostrzeżenia, że to rodzina oraz działania wynikające z realizacji jej zadań stanowią motywację zdecydowanej większości nazw osobowych.
Słowa kluczowe
językoznawstwo; antroponimia; rodzina; funkcje społeczne
Bibliografia
Abramowicz, Z. (1999). Wieloetniczny charakter antroponimii Mazur i Suwalszczyzny. W: Z. Abramowicz, L. Dacewicz (red.). Nazewnictwo na pograniczach etniczno-językowych (9–16). Białystok: Drukarnia „Libra”.
Adamski, F. (2002). Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bakiera, L. (2006). Rodzina z perspektywy socjologicznej i psychologicznej: ciągłość i zmiana. Obrazy życia rodzinnego z perspektywy interdyscyplinarnej, Roczniki Socjologii Rodziny UAM, 12, 101–115.
Boruta, M. (2008). Nazwisko, tożsamość i więzi rodzinne. Interdyscyplinarne konteksty socjologii rodziny. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej. Bubak, J. (1986). Proces kształtowania się polskiego nazwiska mieszczańskiego i chłopskiego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bystroń, J.S. (1936). Nazwiska polskie. Lwów–Warszawa: Książnica-Atlas.
Dacewicz, L. (2006). Rola sufiksu -uk w kulturze nazewniczej Podlasia. W: K. Rymut, K.
Skowronek, B. Czopek-Kopciuch, M. Malec (red.). Monuscula Linguistica in Honorem Alexandrae Cieślikowa Oblata (157-–162). Kraków: Instytut Języka Polskiego PAN.
Gala, S. (1994). Małopolsko-śląsko-wielkopolskie pogranicze językowe. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Górny, M. (1993). Rodzina chłopska w świetle swoich antroponimów: studia nad kulturą nazewniczą wsi pałuckiej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Górny, H. (2016). Ludowy obraz egzystencji człowieka utrwalony w nazwiskach, Onomastica, 60, 137–150. DOI: 10.17651/ONOMAST.60.9
Górny, H. (2022). Anthroponomastic research in Poland – Development, achievements, perspectives, Onoma, 57, 15–31. DOI: 10.34158/ONOMA.57/2022/2
Iglewska, S. (2015). Aspekty socjolingwistyczne w badaniach procesu ewolucji systemu antroponimicznego. Zarys tematu, Ogrody Nauk i Sztuk, 5, 327–330. DOI: 10.15503/onis2015.327.330
Jakubiak, K., Nawrot-Borowska, M. (2016). Rodzina polska w XIX wieku jako środowiska wychowawcze i jej funkcja edukacyjna, Studia Paedagogica Ignatiana, 19, 2, 15–46. DOI: 10.12775/SPI.2016.2.001
Jakubiak, K. (2012). Świat postulowanych wartości życia i wychowania w rodzinach polskich na przełomie XIX i XX wieku, Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, 21, 375–383.
Jakubiak, K. (2017). Życie i wychowanie w rodzinach polskich w XIX i na początku XX wieku, Kultura – Przemiany – Edukacja, 5, 77–92. DOI: 10.15584/kpe.2017.5.5
Kałdon, B.M. (2011). Rodzina jako instytucja społeczna w ujęciu interdyscyplinarnym, Forum Pedagogiczne UKSW, 1, 229–241.
Klimas, A. (2020). XIX-wieczne nazwy zawodów i wykonawców czynności jako element interpretacji dzieła literackiego. W: B. Gala-Milczarek, A. Klimas, A. Kowalkiewicz-Kulesza (red.), Wiek XIX na lekcjach języka polskiego. Literatura – język – kultura – historia (113–138). Siedlce: Wydawnictwo Naukowe IKR[i]BL.
Klimas, A. (2020). Wschodniosłowiańskie nazwiska odimienne w historycznej antroponimii Piotrkowa Trybunalskiego, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, 17, 35–51.
Klisiewicz, E. (1983). Czy istnieją różnice pomiędzy tzw. nazwiskiem szlacheckim, chłopskim i mieszczańskim, Język Polski, 63 / 4-5, 317–321.
Kojder, M. (2019). Antroponimia historyczna wiernych chełmskiej diecezji grecko-unickiej (1662–1810). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marie Curie-Skłodowskiej.
Kopczyński, M. (1998). Studia nad rodziną chłopską w Koronie w XVII–XVIII wieku, Warszawa: Wydawnictwo Krupski i S-ka.
Kurek, H. (2020). Obraz społeczności wiejskiej zakrzepły w nazwach synów i córek. Tradycja i zmiana (na przykładzie wsi poddukielskich w Beskidzie Niskim), LingVaria, 15 / 2 (30), 121–132. DOI: 10.12797/LV.15.2020.30.10
Magda-Czekaj, M. (2010). Nazwiska na -owic(z) z wybranych miast Polski od XVI do XVIII wieku. W: I. Sarnowska-Giefing, M. Graf (red.). Miasto w perspektywie onomastyki i historii. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.
Magda-Czekaj, M. (2011). Wybrane typy słowotwórcze nazwisk okresu średniopolskiego w ujęciu historyczno-społecznym. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Magda-Czekaj, M. (2012a). Historyczne a współczesne nazwy relacji rodzinnych, Język Polski, 92, 212–218. DOI: 10.31286/JP.92.3.6
Magda-Czekaj, M. (2012b). Nazwy pokrewieństwa, jako baza leksykalna nazwisk. W: M. Ološtiak (red.), Jednotliwé a všeobecné v onomastike (86–92). Prešov: University of Prešov.
Matusiak-Kempa, I. (2019). Nomen omen. Studium antropologiczno-aksjologiczne. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Mordań, M. (2019). Chrześcijańskie dziedzictwo imiennicze utrwalone w nazwiskach mieszkańców Bielska Podlaskiego, Hajnówki i Siemiatycz. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Mytnik, I. (2019). Imiennictwo ziemi chełmskiej w XVI–XVII wieku, e-book.pdf., Warszawa.
Raszewska-Klimas, A. (2010). Językowy obraz rodziny w staropolskich imionach dwuczłonowych. W: J. Bujak-Lechowicz (red.), Rodzina w języku i kulturze (47–58). Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie.
Raszewska-Klimas, A. (2018). Wieloznaczność nazwisk Polaków. Łódź: Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego.
Raszewska-Klimas, A., Piotrowicz, E., Pacan-Bonarek, L. (2016–2017). Słownik nazwisk mieszkańców Piotrkowa Trybunalskiego w XIX i XX wieku. T. 1–2. Łódź: Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego.
Reczek, S. (1966). Ze studiów nad onomastyczną przeszłością Rzeszowszczyzny. Nazwiska mieszczan rzeszowskich i konkurencyjnych w regionie na przełomie XVIII i XIX wieku. W: S. Frycie, S. Reczek (red.). Z tradycji kulturalnych Rzeszowa i Rzeszowszczyzny (317–426). Rzeszów: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Rzetelska-Feleszko, E. (2006). W świecie nazw własnych. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe DWN, Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
Sajewicz, M. (2013). Nazwiska patronimiczne z formantem -uk w powiecie hajnowskim na Białostocczyźnie na tle ogólnopolskim. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Skowronek, K., Leszczyńska, K. (2010/2011). Socjologia języka / socjolingwistyka a społeczna analiza dyskursu. Perspektywa socjologa i językoznawcy, Socjolingwistyka, 24/25, 7–28.
Skowronek, K. (1996). Współczesne, najczęściej używane nazwiska polskie. W: E. Wolnicz‐Pawłowska, J. Duma (red). Antroponimia słowiańska (291–299). Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Skowronek, K. (2013). Inspiracje socjologiczne w polskiej onomastyce — stare i nowe związki, Socjolingwistyka, 28, 31–41.
Sozańska, E. (2014). Rodzina jako środowisko wychowania w wartościach, Łódzkie Studia Teologiczne, 23, 39–51.
Szendlak, T. (2015). Socjologia rodziny. Ewolucja, historia, zróżnicowanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Wolnicz-Pawłowska, E., Szulowska, W. (1998). Antroponimia polska na Kresach południowo-wschodnich. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy PAN.
Żyromski, M. (2000). Dziewiętnastowieczna rodzina polska, Roczniki Socjologii Rodziny, 12, 173-188.
Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie Polska
