Słownictwo najnowsze jako narzędzie kategoryzacji rzeczywistości – na przykładzie leksemów z hiperonimem CZŁOWIEK
Abstrakt
Autor analizuje słownictwo z pola tematycznego CZŁOWIEK. Są to 832 jednostki leksykalne, zebrane w dwóch witrynach Obserwatorium Językowego Uniwersytetu Warszawskiego (nowewyrazy.pl oraz obserwatoriumjezykowe.uw.edu.pl), mające w definicji wbudowany element ktoś, kto… (coś robi, czymś się charakteryzuje, znajduje się w jakimś stanie, w jakiejś sytuacji). Jednostki te są neologizmami, które pojawiły się w polszczyźnie po 2000 r. Autor pokazuje różnorodność i stopień skomplikowania tego słownictwa. Próbuje (w stopniu, w którym jest to możliwe) przyporządkować zebrane jednostki do określonych pól leksykalno-semantycznych (takich jak PRACA; SPORT; ZDROWIE; RELACJE MIĘDZYLUDZKIE; ZAINTERESOWANIA, UPODOBANIA; CHARAKTERYSTYKA, CECHY PSYCHICZNO-INTELEKTUALNE; POGLĄDY, POSTAWA). Wykazuje trudności, które z tym się wiążą. Omawia poszczególne pola, różniące się wielkością i spoistością struktury. Punktem dojścia jest ukazanie układu kategorii, przez których pryzmat opisuje się (nazywa) człowieka w obrębie najnowszego słownictwa wraz z ich obciążeniem liczbowym i procentowym oraz odniesienie go do pewnych aspektów wybranych klasyfikacji tematycznych słownictwa funkcjonujących w literaturze przedmiotu.
Słowa kluczowe
neologizm; pole leksykalno-semantyczne; słownictwo opisujące człowieka; człowiek
Bibliografia
Bańczyk, E. (2021), Internetowa madka jako wariant stereotypu współczesnej matki. Język Polski, 101(2), 71–86. DOI:0.31286/JP.101.2.6.
Bartmiński, J. (2006), Polski stereotyp MATKI. W: J. Bartmiński (red.), Językowe podstawy obrazu świata (151–166), Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Batko-Tokarz, B. (2008), Tematyczny podział słownictwa w Wielkim słowniku języka polskiego. W: P. Żmigrodzki, R. Przybylska (red.), Nowe studia leksykograficzne. t. 2 (31–48). Kraków: Wydawnictwo Lexis.
Batko-Tokarz, B. (2013), Gdzie ci mężczyźni? Rzeczowniki męskoosobowe nazywające tylko mężczyzn. Polonica, 33, 245–262.
Batko-Tokarz, B. (2017). Antropocentryzm tematycznych klasyfikacji słownictwa. Polonica, 35, 149–165. DOI:10.17651/POLON.37.1.
Batko-Tokarz, B. (2019). Tematyczny podział współczesnego słownictwa języka polskiego – teoria, praktyka, leksykografia. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Buttler, D. (1978). Kategorie semantyczne leksyki potocznej. W: M. Szymczak (red.), Z zagadnień słownictwa współczesnego języka polskiego. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Cygal-Krupa, Z. (1986). Słownictwo tematyczne języka polskiego. Zbiór wyrazów w układzie rangowym, alfabetycznym i tematycznym. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Cygal-Krupa, Z. (1990). Podstawowe słownictwo tematyczne języka polskiego (na wybranych przykładach). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Hącia, A., i in. (2021a). Słownik polskich neologizmów w Obserwatorium Językowym Uniwersytetu Warszawskiego. W: E. Horyń, E. Młynarczyk (red.). Dialog z Tradycją. t. 9: Językowe świadectwo przemian społecznych i kulturowych (109–130). Kraków: Wydawnictwo Collegium Columbinum.
Hącia, A., i in. (2021b). Problemy metodologiczne związane z opisem nowych jednostek języka na przykładzie słownika neologizmów (OJUW). W: E. Horyń, E. Młynarczyk (red.). Dialog z Tradycją. t. 9: Językowe świadectwo przemian społecznych i kulturowych (131–153). Kraków: Wydawnictwo Collegium Columbinum.
Hącia A., Łachnik J., Pędzich B. (2024). Typy jednostek neologicznych w Obserwatorium Językowym UW. W: M. Benešová, S. Czachór-Kocataş, R. Rusin Dybalska, Polsko-czeskie poznawanie jako wymiana wartości. Praha [w druku].
Kwapień, E. (2010). Kształtowanie się zasobu leksykalnego polszczyzny XIX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Łachnik, J. (2022). Nowe słownictwo związane z jedzeniem – na materiale Obserwatorium Językowego UW. Próba rekonstrukcji struktury pola tematycznego. Poradnik Językowy, 2, 25-45. DOI:10.33896/PorJ.2022.2.1.
Łachnik, J. (2023). Wybrane problemy polityczne i społeczne w najnowszym słownictwie polskim – na materiale Obserwatorium Językowego UW. Prace Filologiczne, 78, 199–212. DOI:10.32798/pf.1120.
Markowski, A. (1992a). Leksyka wspólna różnym odmianom polszczyzny. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Markowski, A. (1992b). Polszczyzna końca XX wieku. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Senderska, J. (2021). Nazwy osób we współczesnej polszczyźnie (na materiale Obserwatorium Językowego Uniwersytetu Warszawskiego). Prace Językoznawcze, 3, 25–53. DOI:10.31648/pj.6835.
Smółkowa, T. (2001). Neologizmy we współczesnej leksyce polskiej. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
Tokarski, J. (1984). Struktura pola znaczeniowego (studium językoznawcze). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Zdunkiewicz-Jedynak, Z. (2021). DZIECIŃSTWO – MŁODOŚĆ – DOROSŁOŚĆ – STAROŚĆ. Polskie koncepty kulturowe w świetle współczesnej polszczyzny, Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.
Uniwersytet Warszawski Polska
