Trunki w języku i zwyczajach pogórzańskiej wsi
Abstrakt
Alkohol w życiu mieszkańców polskiej wsi odgrywa ważną rolę, ma istotny wpływ na życie rodzinne i społeczne. Znajduje to odzwierciedlenie w języku, a leksyka związana ze spożywaniem trunków stanowi ważny wycinek słownictwa gwarowego. Przedmiotem artykułu są zwyczaje i słownictwo związane z piciem alkoholu charakterystyczne dla kilku wsi położonych na Pogórzu Ciężkowickim. Materiał będący podstawą analiz pochodzi z kwerend terenowych oraz zasobów archiwalnych. Omówione zostały wybrane grupy słownictwa związanego ze spożyciem trunków mieszczące się w następujących grupach tematycznych: nazwy napojów alkoholowych, nazwy czynności związanych z piciem alkoholu, nazwy człowieka nadużywającego alkoholu, nazwy określające stan po wypiciu alkoholu.
Słowa kluczowe
Pogórze Ciężkowickie; spożywanie alkoholu; zwyczaje; leksyka gwarowa
Bibliografia
Bujak, F. (1904). Wieś zachodnio-galicyjska u schyłku XIX wieku, Przegląd Prawa i Administracji, XIX, 365–385, 418–433, 502–523.
Burszta, J. (1950). Wieś i karczma. Rola karczmy w życiu wsi pańszczyźnianej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Burszta, J. (1951). Społeczeństwo i karczma. Propinacja, karczma i sprawa alkoholizmu w społeczeństwie polskim XIX w. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Daszyńska-Golińska, Z. (1902). Badanie nad alkoholizmem w Galicji zachodniej. Lwów: Towarzystwo Ludoznawcze.
Domańska, A. (2011). „Świetności mowy ojczystej w kieliszku odbite”, czyli o alkoholu po polsku, Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców, XVIII, 175–182.
Jakubowska, A. (2007). Temat picia alkoholu we współczesnej polskiej i górno¬łużyckiej frazeologii młodzieżowej. W: J. Kamper-Warejko, I. Kaproń¬-Charzyńska, J. Kulwicka-Kamińska (red.), Studia nad słownictwem dawnym i współczesnym języków słowiańskich (243–249). Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Jędrzejko, E. (2007). Na frasunek dobry trunek (a uczonym z ksiąg ratunek!?). Frazeologia biesiadna w językowym obrazie polskiej kultury narodowej. W: W. Chlebda (red.), Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków (247–265). Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
SGPKarł – J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. VI, Kraków: Akademia Umiejętności 1911.
KSGP – Kartoteka Słownika gwar polskich znajdująca się w Instytucie Języka Polskiego PAN w Krakowie.
Kobylińska, J. (2001). Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Krótki, Z. (2016). Alkohol w leksyce staro- i średniopolskiej, Prace Językoznawcze, XVIII/2, 83–100.
Kucharzyk, R. (2022). Życie wsi w języku zapisane – trunki, Rzepiennik Wczoraj i Dziś, XXXI/2 (136), 14–15.
Nitsch, K. (1968). Wybór polskich tekstów gwarowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Pacuła, J. (2017). O kilku polskich nazwach alkoholu, Prace Językoznawcze, XIX/4, 121–132.
Przymuszała, L. (2011) „Łate na łate bić, a gorzołke pić!” Śląska leksyka i fraze¬ologia bachiczna. W: K. Łeńska-Bąk, M. Sztandara (red.), O rozkoszach wszelakich... Od przyjemności do ekstazy w kontekstach kultury (155–176). Opole Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Przymuszała, L. (2012). Śląska leksyka i frazeologia o tematyce bachicznej, cz. 1, Rozprawy Komisji Językowej WTN, XXXIX, 37–50.
Przymuszała, L. (2013a). Śląska leksyka i frazeologia o tematyce bachicznej, cz. 2, Rozprawy Komisji Językowej WTN, XL, 91–107.
Przymuszała, L. (2013b). Śląska leksyka i frazeologia dotycząca picia alkoholu (na tle porównawczym), Rozprawy Komisji Językowej ŁTN, LIX, 237–251.
Rożenowa, H. (1961). Produkcja wódki i sprawa pijaństwa w Królestwie Polskim 1815–1863. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
SGP – Słownik gwar polskich opracowany przez Pracownię Dialektologii Polskiej IJP PAN w Krakowie, t. III, red. J. Reichan, S. Urbańczyk. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk 1989–1991.
Sławski, F. (1958–1965). Słownik etymologiczny języka polskiego, t. 2, Kraków.
Sromek M., Bednarczuk L. (1991). Słowniczek starych wyrazów ze wsi Żmiąca Zofii Oleksówny na tle słownictwa Ujanowic i gwar północnosądeckich, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie. Prace językoznawcze, 6, 59–79.
Stomma, L. (2000). Antropologia kultury wsi polskiej XIX w. Gdańsk: Tower Press.
Styk, J. (1999). Chłopi i wieś polska w perspektywie socjologicznej i historycznej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Szczepanowski, S. (1888). Nędza w Galicji w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego. Lwów: Gubrynowicz i Schmidt.
Szromba-Rysowa Z. (1984). Biesiady wiejskie, Etnografia Polska, XXVIII/1, 105–131.
Świętek, J. (2000). Brzozowa i okolica Zakliczyna nad Dunajcem. Obraz etnograficzny – zbiór z lat 1897–1906. Cz. IV. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Ziemia Biecka – Ziemia Biecka, lud polski w powiatach gorlickim i grybowskim. Praca zbiorowa pod redakcją Seweryna Udzieli, napisana w latach 1889–1895, wydana z rękopisu (I–XVII). Nowy Sącz: Małopolskie Centrum Kultury SOKÓŁ 2018.
Urbańczyk, S. (1953). Zarys dialektologii polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wilk, M. (2019). Biesiadowanie, zabawa i picie alkoholu: przykłady tradycyjnych i współczesnych zachowań ludycznych, Zabawy i Zabawki. Studia Antropologiczne, XVII, 197–213.
Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk Polska
