Nazwy niektórych zwierząt o ciałach obłych w języku mieszkańców wielkopolskich wsi
Abstrakt
W artykule zostały opisane wielkopolskie nazwy zwierząt o ciałach obłych. Baza materiałowa objęła trzy zróżnicowane pod względem chronologicznym i metodologicznym źródła: kartotekę Adama Tomaszewskiego (materiały przedwojenne), Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski (materiały z lat 70 i 80. XX w.) oraz materiały do serii Wielkopolskie Słowniki Regionalne (materiały współczesne, pozyskiwane po 2000 r.). Autorka skoncentrowała się na opisie semantyki wyekscerpowanych nazw, obejmujących nie tylko określenia stadiów rozwoju niektórych owadów (larwa), ale i dotyczących osobników dorosłych z różnych poziomów systematyki zwierząt, np. dżdżownic, owsików, owadów, jak i zbiorczych nazw niewielkich zwierząt, których cechą wspólną jest kształt ciała.
Słowa kluczowe
gwara; leksyka; semantyka; Wielkopolska
Bibliografia
AJK-I: Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. I, kier. Z. Stieber, Wrocław 1964.
AJK-IV: Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. IV, kier. Z. Stieber, Wrocław 1967.
AJKLW-II: Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, t. II: CZŁOWIEK – PRZYRODA, red. Z. Sobierajski, J. Burszta, cz. 1. Mapy 116–235, cz. 2: Wykazy i komentarze do map 116–235, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979.
AJKLW-IX: Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, t. IX: RYBOŁÓWSTWO, red. Z. Sobierajski, cz. 1. Mapy 702–763, cz. 2: Wykazy i komentarze do map 702–763, Poznań 1996.
AJKLW-X: Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, t. X: LECZNICTWO LUDOWE – MAGIA, red. Z. Sobierajski, cz. 1. Mapy 764–834, cz. 2: Wykazy i komentarze do map 764–834, Poznań 2001.
AJK-VII: Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. VII, kier. H. Popowska-Taborska, Wrocław 1970.
AJK-XV Atlas językowy kaszubszczyzny i dialektów sąsiednich, t. XV, kier. H. Popowska-Taborska, Wrocław [i in.] 1978.
AJŚ-IV: A. Zaręba, Atlas językowy Śląska, t. IV, cz. 1, Mapy 501–750, cz. 2. Wykazy i komentarze do map 501–750, Warszawa–Kraków 1974.
AS-III: Z. Sobierajski, Atlas gwar spiskich na terenie Polski i Czechosłowacji. T. 3, Poznań 1973.
AT – Kartoteka Adama Tomaszewskiego. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
AWK-II: K. Dejna, Atlas gwarowy województwa kieleckiego, z. 2, Łódź 1963.
AWK-V: K. Dejna, Atlas gwarowy województwa kieleckiego, z. 5, Łódź 1966.
MAGP-IV: Mały atlas gwar polskich, t. IV, cz.1. Mapy 151–200, 2. Wstęp do T.4: wykazy i komentarze do map 151–200, red. M. Karaś, Z. Stamirowska, Kraków–Wrocław 1961.
MAGP-IX: Mały atlas gwar polskich, t. IX, cz.1. Mapy 401–450, 2. Wstęp do T.9: wykazy i komentarze do map 401–450, red. M. Karaś, Z. Stamirowska, Kraków–Wrocław 1966.
SEJP: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.
SGD: M. Szymczak, Słownik gwary Domaniewka. Cz. VI: Pš–S, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969.
SGL-III: H. Pelcowa, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. III: Świat zwierząt, Lublin 2015.
SGP PAN: Słownik gwar polskich, t. III, z. 3 (9), red. J. Reichan, S. Urbańczyk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1991; t. VIII, z. 3 (26)-4 (27), red. J. Okoniowa, J. Reichan, B. Grabka, Kraków 2013.
SGŚ-X: Słownik gwar śląskich, t. X, red. B. Wyderka, Opole 2008.
WSR-Kłc: Słownik języka mieszkańców okolic Kłecka. Praca na roli i w gospodarstwie, red. J. Kobus, K. Wilkosz (w opracowaniu).
WSR-Pob-1: Słownik języka mieszkańców okolic Pobiedzisk. Praca na roli i w gospodarstwie, red. J. Kobus, A. Migdałek, Poznań 2021.
WSR-Pob-2: Słownik języka mieszkańców okolic Pobiedzisk. Przyroda, pod red. J. Kobus i A. Migdałek, Poznań 2023.
Budziszewska, W. (1965). Słowiańskie słownictwo dotyczące przyrody żywej, Wrocław [i in.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwa Polskiej Akademii Nauk.
Jundziłł, B. S. (1807). Zoologia krotko zebrana, cz. 4: Owady i robactwo, Wilno: Nakładem i drukiem Józefa Zawadzkiego.
Kluk, J. K. (1802). Zwierząt domowych i dzikich, osobliwie kraiowych, historyi naturalney początki i gospodarstwo. Potrzebnych i pożytecznych domowych chowanie, rozmnożenie, chorob leczenie, dzikich łowienie, oswoienie, zażycie, szkodliwych zaś wygubienie, t. 4: O owadzie i robakach, Warszawa: w Drukarni Xięży Piiarów.
Kobus, J. (2020). Leksyka mikropola tematycznego MUCHA w języku mieszkańców okolic Pobiedzisk w środkowej Wielkopolsce, Gwary Dziś, 12, 201–211. DOI:10.14746/gd.2020.12.15.
Kobus, J. (2023b). Nazwy motyli w mowie mieszkańców wielkopolskich wsi, Gwary Dziś, 16, 59–171. DOI:10.14746/gd.2023.16.13.
Kobus, J. (2022). Leksyka pola tematycznego PRZYRODA w wielkopolskich zasobach dialektologicznych. Мовознавчий вісник [Movoznavchyi visnyk], 32, 15–24.
Kobus, J. (2023a). Nazwy larwy motyla w języku mieszkańców wielkopolskich wsi. W: Т. Jastrems´ka, D.K. Rembiszewska (red.), Ad fontes. Źródła do badań dialektologicznych (281–292). Lwów–Warszawa: WYDAWNICTWO: Instytut Ukraїnoznavstwa im. Kryp´jakewycha NANU, Instytut Slawistyki PAN. DOI:10.33402/dssg.2023-1/14.
Maciołek, M. (2014b). Kształtowanie się nazw owadów w języku polskim. Procesy nominacyjne a językowy obraz świata, Katowice: Uniwersytet Śląski, Oficyna Wydawnicza WW.
Maciołek, M. (2014a). Nazwy larw owadów – etymologia i rozwój w języku polskim. W: K. Lisczyk-Kubina, M. Maciołek (red.), Granice w języku – język w granicach (21–37). Katowice: GNOME – Wydawnictwa Naukowe i Artystyczne. Pozyskano z: https://www.postscriptum.us.edu.pl/pdf/bps2014_4.pdf [data dostępu: 2.02.2023].
Pisulewski, S. (1852). Zoologia krótko zebrana czyli opisanie najważniejszych z działu zwierząt stworzeń, tak pod względem korzyści, jako i szkód które zrządzają, Warszawa: W Drukarni S. Orgelbranda.
Popowska-Taborska, H. (2004). Szlachetny rodowód polskiego „pędraka”. W: Tejże, Z językowych dziejów Słowiańszczyzny (419–421), Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy.
Reichan, J., Woźniak, K. (2004), Polskie atlasy dialektologiczne i etnograficzne, Kraków: LEXIS.
Tomaszewski, A. (1936), Mowa tzw. Mazurów wieleńskich, Poznań 1936.
Waśkowski, K. (2017). Polskie nazwy zwierząt. Studium historycznojęzykowe, Nowy Targ: Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Polska
