Poznawcza siła metafor giełkotu
Abstrakt
Giełkot (in. mowa bezładna) wciąż jest mało znanym zaburzeniem mowy. Podstawowym celem artykułu jest analiza struktury pojęciowej i podkreślenie siły poznawczej metafor giełkotu. W artykule dokonano analizy poznawczej struktury pojęciowej metafor giełkotu: logowizualnej oraz językowych. Metafora logowizualna jest autorskim pomysłem, materiał językowy pochodzi z publikacji logopedycznych oraz ustnych wypowiedzi klientów logopedycznych. W oryginalnej logowizualnej koncepcji metafory uwaga odbiorcy kierowana jest na wyjaśnienie istoty giełkotu, z nawiązaniem do konceptów: GIEŁKOT TO WALKA, GIEŁKOT TO (pozorny) CHAOS. Zaczerpnięte z literatury logopedycznej analogie i metafory związane z giełkotem strukturalnym wskazują na dezorganizację przygotowywanego tekstu, wypowiadanego też impulsywnie lub zbyt szybko. Metafory i analogie związane z giełkotem fonologicznym wskazują na zaburzenia w realizacji ciągu fonicznego, wiąże się to przede wszystkim z zauważalnym wzrostem tempa mówienia lub kaskadowością wypowiedzi i konsekwencjami tych nieprawidłowości. Ujęcie kognitywne pozwoliło podkreślić siłę poznawczą metafor giełkotu. Mnogość przywołanych metafor świadczy o ciągłej potrzebie poszukiwania najtrafniejszego wyjaśnienia istoty i cech giełkotu.
Słowa kluczowe
giełkot/mowa bezładna; zaburzenie mowy; metafora; kognitywizm; logopedia
Bibliografia
Bakker, K., i in. (2011). A preliminary comparison of speech rate, self-evaluation, and disfluency of people who speak exceptionally fast, clutter, or speak normally. W: D. Ward, K. Scaler Scott K., Cluttering: Research, Intervention and Education (45-65). Eds. East Sussex: Psychology Press.
Barker, P. (1997). Metafory w psychoterapii (J. Węgorowska, tłum.). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Billow, R. M. (1977). Metaphor: A Review of the Psychological Literature, Psychological Bulletin, 84, 81–92 https://doi.org/10.1037/0033-2909.84.1.81
Chlewiński, Z. (1999). Umysł – dynamiczna reprezentacja pojęć. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dobrzyńska, T. (1984). Metafora. Wrocław: Ossolineum.
Falkiewicz, A. (2001). Istnienie i metafora. Gdańsk: Wydawnictwo „Tower Press”.
Faściszewska, M. (2018). Recenzja: Manon Spruit, Giełkot. Jak zrozumieć osoby mówiące niewyraźnie? Podręcznik diagnostyki i terapii, Forum Logopedyczne, 26, 197-201.
Fayol, M. (2001/2002). Des idées aux mots, la production du langage, Sciences Humaines, 35, 54–58.
Gołębiewska, M. (2017). Koncepcje metafory i metaforyzacji a pojęcie – komentarz do stanu badań, IDEA – Studia nad Strukturą i Rozwojem Pojęć Filozoficznych, 29 (2), 25–49.
Jach, Ł. (2016). Matejko, oczy i mózg, Tygodnik Powszechny, 48, dodatek „Wielkie Pytania #3: Porządek i Chaos”. Pozyskano z: https://www.tygodnikpowszechny.pl/matejko-oczy-i-mozg-68446 [data dostępu: 5.01.2024].
Jäkel, O. (2003). Metafory w abstrakcyjnych domenach dyskursu: kognitywno-lingwistyczna analiza metaforycznych modeli aktywności umysłowej, gospodarki i nauki (M. Banaś, B. Drąg, tłum). Kraków: Universitas.
Johnson, M. (1987). The body in the mind. Chicago: University of Chicago Press.
Kaczmarek, L. (1981). Program studiów logopedycznych. Lublin: Wyd. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kaźmierczak, M. (2020). Konceptualizacje głosu, Logopaedica Lodziensia, 4, 85–96 https://doi.org/10.18778/2544-7238.04.06
Kaźmierczak, M. (2022a). Co pacjent/klient może wiedzieć o giełkocie? Kilka refleksji po lekturze książki „Too fast for words. How discovering that I don’t stutter but clutter changed my life” Rutgera Wilhelma (Big Time Publishers. Nijmegen 2020, ss. 175, ISBN: 979 86 664 4439 9), Forum Lingwistyczne, 10, 1–6 https://doi.org/10.31261/FL.2022.10.03
Kaźmierczak, M. (2022b). Perspektywa klienta w giełkocie, Logopaedica Lodziensia, 6, 117–134 https://doi.org/10.18778/2544-7238.06.08
Kaźmierczak, M. (2023). A proposal for a non-antagonistic approach to disorder and order in cluttering, Logopaedica Lodziensia, 7, 67–78 https://doi.org/10.18778/2544-7238.07.05
Kaźmierczak, M. (2024). Giełkot – historia i współczesność, Prace Językoznawcze, 26(1), 219–233 https://doi.org/10.31648/pj.9901
Kaźmierczak, M., Golańska, J., Jurkowska, N., Krzemińska, M. (2024). Samoocena polskojęzycznych studentów w kierunku giełkotu – wstępne wyniki badań, Forum Lingwistyczne (w druku).
Knapp, R. H., Garbutt J. T. (1958). Time imagery and the achievement motive, Journal of Personality, 26, 426-434 https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.1958.tb01597.x
Lakoff, G. (1987). Women, Fire and Dangerous Things: What Categories Reveal about the Mind. Chicago-London: University of Chicago Press.
Lakoff, G., Johnson M. (1988). Metafory w naszym życiu (T. Krzeszowski, tłum). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Lewis, C. S. (1947). Miracles. London–Glasgow: Collins, Fontanna Books.
Liebmann, A. (1900). Poltern (Paraphrasia praeceps). Berlin: Oscar Coblentz Verlag.
Mashal, N., i in. (2007). An fMRI investigation of the neural correlates underlying the processing of novel metaphoric expressions, Brain and Language, 100, 115–126 https://doi.org/10.1016/j.bandl.2005.10.005
Mayenowa, M. R. (2000). Poetyka teoretyczna. Zagadnienia języka. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum.
Mirecka, U. (2004). Metafory jako jedna z form oddziaływania nie wprost w hipnoterapii, Logopedia, 33, 55–71.
Mooij, J. J. A. (1976). A study of metaphor. On the nature of metaphorical expression, with special reference to their reference. Amsterdam–New York–Oxford: North-Holland Pub. Co.
Myers, F. L., St. Louis, K. O. (1992). Cluttering: Issues and Controversies. W: F.L. Myers, K.O. St. Louis (eds.), Cluttering: A Clinical Perspective (11–22). England: Far Communications. Kibworth.
Myers, F. L. (2018). Istota mowy bezładnej a interwencja logopedyczna w giełkocie. W: K. Węsierska, K. Gaweł (red.), Zaburzenia płynności mowy (44–63). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Nęcka, E. (1999). Proces twórczy i jego ograniczenia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Sr. Nolan, C. M. (2022). International Cluttering Awareness Day, The T.R.A.D.E., 12(1), January, 6.
Ohlhoff, D. (2002). Das freundliche Selbst und der angreifende Feind. Politische Metaphern und Körperkonzepte in der Wissensvermittlung der Biologie. Pozyskano z: www.metaphorik.de [data dostępu: 5.01.2024].
Reichel, I. K., i in. (2013). ICA International Mosaic on Cluttering: Historic Origins, Research, Assessment, and Treatment, Perspectives on Global issues in Communication Sciences and Related Disorders, 3(1), 5–13.
SEJPBor: Boryś, W., (2005). Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Sheridan, T. (1762). A Course of Lectures on Elocution: Together with Two Dissertations on Language; and Some Other Tracts Relative to Those Subjects. London: Printed by W. Strahan, for A. Millar, R. and J. Dodsley, T. Davies, C. Henderson, J. Wilkie, and E. Dilly.
Sobol, M. (2002): Metafora jako sposób ekspresji postaw temporalnych, Roczniki Psychologiczne, 5, 115-127.
Spruit, M. (2017). Giełkot – Jak zrozumieć osoby mówiące niewyraźnie. Podręcznik diagnostyki i terapii. Kraków: Wydawnictwo Edukacyjne.
St. Louis, K. O., i in. (2007). Understanding and treating cluttering. W: E. G. Conture, R. F. Curlee (eds.), Stuttering and related disorders of fluency (297-325). New York: Thieme.
St. Louis, K. O., Schulte, K. (2011). Defining Cluttering: The lowest common denominator. W: Cluttering: Research, Intervention and Education. Red. D. Ward, K. Scaler Scott. East Sussex: Psychology Press.
Stępnik, K. (1988). Filozofia metafory. Lublin: Wydawnictwo Lubelskie.
Stroch, Ch., Nussinson, R., Mentser, S., Bar-Anan, Y. (2019). “Heavy of Mouth” and “Heavy of Tongue”: Weight as a Conceptual Metaphor of Disability, Metaphor And Symbol, 34(4), 1–12 DOI: 10.1080/10926488.2019.1683947
Świątek, J. (1998). W świecie powszechnej metafory językowej. Metafora językowa. Kraków: Wydaw. Oddziału Polskiej Akademii Nauk.
Tarkowski, Z., Góral-Półrola, J., Reichel, I. (2017). Mowa bezładna. W: Patologia mowy. Red. Z. Tarkowski. Gdańsk: Harmonia Universalis.
Tisner, K. G., Wahlen, K. (1979). Time perception in adolescent and elderly persons, Zeitschrift fuer Entwicklungspsychologie und Pedagogische Psychologie, 11, 335–346.
Taylor, J. R. (2007): Gramatyka kognitywna. Kraków: Universitas.
Vanryckeghem, M. (2018). Wielowymiarowa, oparta na dowodach diagnoza prowadząca do wielopłaszczyznowej terapii jąkania. W: K. Węsierska, K. Gaweł (red.), Zaburzenia płynności mowy (30-43). Gdańsk: Harmonia Universalis.
Van Zaalen, Y., Reichel, I. (2015). Cluttering. Current Views on Its Nature, Diagnosis, and Treatment. Bloomington: iUniverse.
Van Zaalen, Y., Winkelman, C. (2014). Broddelen een (on-)begrepen stoornis. Bussum: Coutinho.
Ward, D. (2006): Stuttering and Cluttering. Frameworks for understanding and treatment. New York: Hove.
Ward, D., Scaler Scott, K. (eds.). (2011). Cluttering: Research, Intervention and Education. East Sussex: Psychology Press.
Watzlawick, P. (1978). The Language of Change. New York: Basic Books.
Węsierska, K. (2016). Giełkot – zagadnienie wciąż słabo znane, Forum Lingwistyczne, 3, 151–155.
Whaley, B. B., Parker R. G. (2000). Expressing the experience of communicative disability: Metaphors of persons who stutter, Communication Reports, 13(2), 115–125.
Wilhelm, R. (2020). Too fast for words. How discovering that I don’t stutter but clutter changed my life. Nijmegen: Big Time Publishers.
WSJP: Wielki słownik języka polskiego PAN. Red. P. Żmigrodzki. Pozyskano – (https://wsjp.pl).
Wysłouch, S. (1994). Literatura a sztuki wizualne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Zdravko, R. (1995). From a metaphorical point of view. A multidisciplinary approach to the cognitive content of metaphor. Berlin-New York: Walter de Gruyter.
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0003-4396-3627
