Uwagi o etymologii i motywacji przedwojennych urzędowych nazw miejscowości gminy Turgiele na Wileńszczyźnie
Abstrakt
W niniejszym artykule zostały przedstawione uwagi o etymologii i motywacji urzędowych nazw miejscowości (ojkonimów) przedwojennej gminy w ówczesnym województwie wileńskim, obecnie należącej do okręgu wileńskiego na Litwie oraz rejonu oszmiańskiego na Białorusi. Badane tereny to obszar intensywnych litewsko-słowiańskich kontaktów językowych i kulturowych, które miały i nadal mają duży wpływ na kształtowanie się swoistych form nazw miejscowych. Materiały onomastyczne zostały wyekscerpowane ze źródeł przedwojennych. Na ich podstawie autorka przeanalizowała zebrane ojkonimy oraz podjęła próbę opisu podstawowych sposobów ich slawizacji.
Słowa kluczowe
ojkonimy; województwo wileńskie; pogranicze językowe; hybrydy; formanty
Bibliografia
Adamkovič, А. (2012). Toponimy i gidronimy s reliktami litovskogo âzyka v zapadnoj časti Glubokskogo rajona Vitebskoj oblasti Respubliki Belarusʹ, Latvijas Universitātes raksti, 772, 65-78: http://www.lu.lv/apgads/izdevumi/lu-raksti-pdf/772-sejums/ [dostęp 25.05.2016].
Ananiewa, N. (1993). Mikrotoponimia w gwarach polskich pogranicza słowiańsko-bałtyckiego. W: S. Warchoł (red.), Systemy onomastyczne w słowiańskich gwarach mieszanych i przejściowych (37–48). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Bacevičiūtė, R., Ivanauskienė, A., Leskauskaitė, A., Trumpa, E. (2004). Lietuvių kalbos tarmių chrestomatija. Vilnius: Lietuvių kalbos instituto leidykla.
Bіryla, M.V. i Vanagas, A.P. (1968). Lіtoўskіâ èlementy ў belaruskaj anamastycy. Minsk: Akadèmіâ navuk Belaruskaj SSR.
Buch, T. (1961). Litewskie nazwy miejscowości powiatu Sejny i Suwałki, Onomastica, VII, 221–229.
Buch, T. (1966). Z badań onomastycznych w północnej Sejneńszczyźnie, Kalbotyra, XIV, 31–35.
Chomiński, O. (2010). Obszar językowy litewski w państwie polskim 1927–1933, oprac. i podał do druku L. Bednarczuk. Acta Baltico-Slavica, 34, 197–261.
Garšva, K. (2009). LDK paribių vietovardžiai, W: Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės kalbos, kultūros ir raštijos tradicijos. Bibliotheca Archvi Lithuanici, VII, 59–70.
Garšva, K. (2019). Rytų Lietuvos oikonimai: kilmė, sandara, raida. http://lki.lt/wp-content/uploads/2019/10/Vanago-konferencijos-prane%C5%A1im%C5%B3-TEZ%C4%96S.pdf [dostęp 9.04.2022].
Juchniewicz, B. (2011). Krótki zarys dziejów parafii turgielskiej 1511–2011.
Kondratiuk, M. (1974). Nazwy miejscowe południowo-wschodniej Białostocczyzny. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kondratiuk, M. (1985). Elementy bałtyckie w toponimii i mikrotoponimii regionu białostockiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolinskich.
Kondratiuk, M. (1986). Bałtycko-słowiańskie hybrydy nazewnicze z formantami -i(z)na, -szczy(z)na, -icha na terenie Białostocczyzny. W: S. Warchoł (red.), Formacje hybrydalne w językach słowiańskich (185–198). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Otrębski, J. (1963). Slawizacja litewskich nazw wodnych i miejscowych. W: W. Doroszewski (red.), Z polskich studiów slawistycznych. Seria 2. Językoznawstwo (267–286). Warszawa: Polska Akademia Nauk.
Otrębski, J. (1965). Gramatyka języka litewskiego. T 2. Nauka o budowie wyrazów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Razmukaitė, M. (1998). Lietuvos priesaginiai oikonimai. Daktaro disertacija, Vilnius (rękopis).
Romańczuk, A. (2003). O adaptacji mikrotoponimów w warunkach dwujęzyczności. W: A. Engelking i R. Huszcza (red.), Pogranicza języków, pogranicza kultur. Studia ofiarowane Prof. Elżbiecie Smułkowej (166–172). Warszawa: Wydział Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Safarewicz, J. (1956). Litewskie nazwy miejscowe na -iszki, Onomastica, II, 15–63.
Safarewicz, J. (1982). Polskie nazwy miejscowe na -iszki, Język Polski, LXII, 98–101.
Tarvydas, S. (1958). Lietuvos vietovardžiai. Vilnius: Valstybinė politinės ir Mokslinės literatūros leidykla.
Vanagas, A. (1970). Lietuvos TSR hidronimų daryba. Vilnius: Mintis.
Žilo, B. (2020). Nazwiska mieszkańców parafii Turgiele i okolic w latach 1756–1766 – wybrane problemy badawcze. Prace Filologiczne, LXXV, cz. 2, 387–402.
Wykaz skrótów
BMK – Baza Miejscowości Kresowych: http://www.kami.net.pl/kresy/ [dostęp 05.12.2015].
BA I – Biryla, M.V. (1966). Belaruskai͡a antrapanimii͡a. 1. Ulasnyi͡a imȋony-mi͡anushki, imȋony na bats’ku, prozvishchy. Minsk: Navuka i tėkhnika.
BA II – Biryla, M.V. (1969). Belaruskai͡a antrapanimii͡a. 2. Prozvishchy, utvoranyi͡a ad apeli͡atyŭnaĭ leksiki. Minsk: Navuka i tėkhnika.
DLK – Keinys, S. (red.). (2006). Dabartinės lietuviu̧ kalbos žodynas. Vilnius: Lietuvių kalbos institutas.
LAG – Salnais, V., Maldups, A. (red.). (1931). Lauksaimnieku uncitu zemes īpašnieku adresu grāmata. Rīgā: Valters un Rapa.
LASŽ – Bikelis, P. (1976). Lietuvos TSR administracinio-teritorinio suskirstymo žinynas, t. II. Vilnius: Mintis.
LHEŽ – Vanagas, A. (red.). (1981). Lietuvių hidronimų etimologinis žodynas. Vilnius: Mokslas.
LKŽ – Balčikonis, J. (red.). (1941–2002). Lietuvių kabos žodynas, Vilnius: Mokslas.
LPŽ – Vanagas, A. (red.). (1985, 1989). Lietuvių pavardžių žodynas, t. 1–2. Vilnius: Mokslas. Pozyskano z http://pavardes.lki.lt [dostęp: 03.2016].
LVŽ – Bilkis, L., Maciejauskienė, V., Razmukaitė, M. (red.). (2008–2021). Lietuvos vietovardžių žodynas. T. I–IV, Vilnius: Lietuvių kalbos institutas.
MRB – Współczesna internetowa mapa administracyjna Białorusi: http://maps.by/map [dostęp 12.02.2016].
MRL – Współczesna internetowa mapa administracyjna Litwy: http://www.regia.lt/map/salcininku_r [dostęp 05.12.2015].
NMP – Rymut, K. (red.). (1996–). Nazwy miejscowe Polski : historia, pochodzenie, zmiany. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
NNPBR – Liemciuhova, V. (red.). (2003–2010). Nazvy nasielienych punktaŭ Respubliki Bielaruś. Mіnsk: http://slounik.org/books [dostęp 01.15.2016].
NP – Rymut, K. (red). (1999, 2001). Nazwiska Polaków: słownik historyczno-etymologiczny, t. 1–2. Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
SNNPGW – Šuba, P.P. (red.). (1982). Sloŭnik nazvaŭ nasielienych punktaŭ Hrodzienskaj voblasci. Mіnsk.
SSNO – Taszycki, W. (red). (1965–1987). Słownik staropolskich nazw osobowych, t. 1–7. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo PAN.
WMRP – GUS. (1938). Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Województwo wileńskie. Warszawa: GUS: http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=7592 [dostęp 20.11 2015].
