Wyraz ZALEWAJKA w gwarach polskich
Abstrakt
W artykule przedstawiono znaczenie i zasięg geograficzny gwarowego wyrazu zalewajka. Zalewajka to zupa, której ważnymi komponentami są ziemniaki i żur (inaczej: biały barszcz). Zalewajkę zaświadczono w dużej części Mazowsza, na Lubelszczyźnie, w Rzeszowskiem, na Kujawach, we wschodniej Wielkopolsce, w Łódzkiem, Kieleckiem, skąd zasięg wyrazu dochodzi aż do okolic Dąbrowy Górniczej i miejscowości w pobliżu Krakowa. Obrazuje to załączona do artykułu mapka.
Słowa kluczowe
dialektologia, słownictwo gwarowe, geografia lingwistyczna
Bibliografia
AGM – Atlas gwar mazowieckich, t. I: Horodyska-Gadkowska H. i Strzyżewska-Zaremba A., t. II–X: Kowalska A. i Strzyżewska-Zaremba A. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1971–1992.
AJW – Atlas języka i kultury ludowej Wielkopolski, opracowany zespołowo pod redakcją Zenona Sobierajskiego i Józefa Burszty: t. I – Gospodarstwo domowe, pożywienie (mapy 1–115), 1979; t. II – Człowiek – przyroda (mapy 116–235), 1979; t. III – Rolnictwo (mapy 236–385), 1982; T. IV – Rolnictwo – hodowla (mapy 386–436), 1986; t. V -Transport (mapy 437–512), 1989; t. VI – Włókiennictwo – odzież – obuwie (mapy 513–575), 1991; t. VII – Kultura społeczna. Folklor obrzędowy i muzyczno-taneczny (mapy 576–655), 1992; t. VIII – Dom – zagroda (mapy 656–702), 1994; t. IX – Rybołówstwo (mapy 703–763), 1996; t. X – Lecznictwo ludowe – magia (mapy 764–834), 2001; t. XI – Tematy różne (mapy 835–889), 2005.
Dejna, K. (1974–1985), Słownictwo ludowe z terenu (byłych) województw kieleckiego i łódzkiego, RŁTN (Rozprawy Komisji Językowej. Łódź: Wydawnictwo Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, od 1954), t. XX, 1974, s. 189–277 (A, B); t. XXI, 1975, s. 135–290 (C-D); t. XXII, 1976, s. 135–268 (E-J); t. XXIII, 1977, s. 147–290 (K); t. XXIV, 1978, s. 149–274 (L-M); t. XXV, 1978, s. 123–276 (N-Ó); t. XXVI, 1980, s. 117–257 (Pa-Por); t. XXVII, 1981, s. 129–281 (Pos-R); t. XXVIII, 1983, s. 119–261 (Sa-Sy); t. XXIX, 1984, s. 83–233 (Sz-U); t. XXX, 1984, s. 91–213 (W); t. XXXI, 1985, s. 143–265 (Z-Ż).
e-SXVII – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński, Warszawa (https://sxvii.pl/).
e-SXVIIkart – Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, red. W. Gruszczyński, Warszawa (https://sxvii.pl/) – kartoteka tegoż słownika.
Kutyła, J. (2016), Słownik gwary lasowiackiej Kamienia i okolicy na Rzeszowszczyźnie, konsultacje naukowe: prof. dr hab. Kazimierz Ożóg. Rzeszów Wydawnictwo Oświatowe FOSZE.
Łukaszewicz, A.B. (2014), Słownik gwary Kujaw wschodnich. Włocławek: drukarnia Marfix, Kowal.
Masłowski, K. (1935), Zarys etnografii Kujaw. Włocławek.
Ondrusz, J. (1972), Pożywienie ludu cieszyńskiego. W: Kadłubiec K.D. (red.), Płyniesz Olzo. Zarys kultury materialnej ludu cieszyńskiego. Ostrawa.
PAE – Polski atlas etnograficzny, opracowany w Zakładzie Polskiego Atlasu Etnograficznego Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN we Wrocławiu pod red. Józefa Gajka. Zeszyt próbny. Wrocław 1958, zesz. I–V, Wrocław 1964–1974, zeszyt VI, Warszawa 1981.
Pawłowska, J. (1966, 1968), Dolnośląska wieś Pracze w powiecie milickim w latach 1945–1960 (studium etnograficzne). Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.
Pelcowa, H. (w tomie VIII też współautorki: Gumowska-Grochot I., Skórska B.) (2012–2021), Słownik gwar Lubelszczyzny, t. I, Rolnictwo, narzędzia rolnicze, prace polowe, zbiór i obróbka zbóż, Lublin 2012; t. II Rolnictwo, transport wiejski, rośliny okopowe i paszowe, gleby i rodzaje pól, uprawa lnu i konopi, zbiór siana, Lublin 2014; t. III Świat zwierzęcy, Lublin 2015; t. IV Sad i ogród warzywny, budownictwo i przestrzeń podwórza, Lublin 2016; t. V Świat roślin, Lublin 2017; t. VI Pokarmy, Lublin 2019; t. VII Odzież i obuwie, przędzenie lnu i tkanie płótna, Lublin 2020; t. VIII Człowiek i rodzina. Higiena i choroby. Meble, sprzęty i prace domowe, Lublin 2020; t. IX Przestrzeń wsi, ukształtowanie powierzchni, życie społeczne i zawodowe, Lublin 2021.
Sawaniewska-Mochowa Z. (2017), Słownik gwary i kultury Kujaw, t. I. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego; także kartoteka tegoż Słownika.
SGP (kartoteka) – Słownik gwar polskich, oprac. IJP PAN, Kraków 1979 – kartoteka tegoż słownika.
SGŚC (2010) – Krop J., Majętny W., Pilch J., Twardzik J., Wronicz J., Słownik gwarowy Śląska Cieszyńskiego, red. J. Wronicz. Ustroń: Galeria „Na Gojach”.
SMącz – Wyrazy polskie w słowniku łacińsko-polskim Jana Mączyńskiego (Lexicon Latino-Polonicum ex optimis Latinae linguae scriptoribus concinnatum, Regiomonti 1564), cz. I, oprac. W. Kuraszkiewicz. Wrocław–Warszawa–Kraków 1962, cz. II, oprac. W. Kuraszkiewicz, opis bibliograficzny: W. Korotaj. Biblioteka Pisarzów Polskich, nr 12, red. M.R. Mayenowa. Wrocław–Warszawa–Kraków 1963.
SPXVIkart – Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa. Wrocław–Warszawa–Kraków 1966 – kartoteka tegoż słownika.
Szymczak, M. (1962–1973). Słownik gwary Domaniewka w powiecie łęczyckim, PJPAN (Prace Językoznawcze Polskiej Akademii Nauk), t. XXXIII, 1962 (cz. I A-E); t. XXXVII, 1964 (cz. II F-J); t. XLI, 1964 (cz. III K-Ł); t. XLV, 1965 (cz. IV M-Ń); t. XLVII, 1967 (cz. V O-Pś); t. LVI, 1969 (cz. VI Pš-S); t. LIX, 1970 (cz. VII Ś-V); t. LXII, 1973 (cz. VIII Z-Ż).
Wietrzyk, A. (2011). Słownik gwary Pogórzan (z okolic Gorlic), red. B. Grabka, R. Kucharzyk. Gorlice, Muzeum „Dwory Karwacjanów i Gładyszów”.
Wójtowicz, J. (1966). Charakterystyka fonetyczna gwar między Wisłą, Sanem, Wisłokiem i Wisłoką, Prace Językoznawcze Polskiej Akademii Nauk, t. XLVI.
Żywirska, M. (1973). Puszcza Biała, jej dzieje i kultura. Warszawa.
Instytut Języka Polskiego, Polska Akademia Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-5641-8906
